Bắc Triều Tiên nằm trong số các quốc gia có hoạt động cần theo dõi trong bối cảnh Bắc Cực đang thay đổi

Tiến sĩ Josh “Bugsy” Segal

Tiềm năng chiến lược và kinh tế của Bắc Cực ngày càng trở nên rõ ràng khi băng ở khu vực này tan với tốc độ đáng kể, mở ra triển vọng khai thác tài nguyên thiên nhiên có lợi nhuận và các tuyến vận tải biển trực tiếp đến châu Âu và các nơi khác.

Hiệp ước Svalbard năm 1920, thiết lập chủ quyền của Na Uy đối với quần đảo cùng tên ở phía tây bắc Bắc Cực, vẫn còn hiệu lực một thế kỷ sau khi được chính thức thông qua. Hiệp ước này cho phép tiếp cận Svalbard và vùng biển xung quanh vì mục đích thương mại, bao gồm khai thác tài nguyên thiên nhiên và hoạt động nghiên cứu khoa học. Úc, Canada, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand, Bắc Triều Tiên, Nga, Hàn Quốc và Hoa Kỳ là các quốc gia khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đã ký hiệp ước này.

Vị trí của Svalbard khiến nơi đây trở thành một điểm trung chuyển hiệu quả trên tuyến hàng hải đến các quốc gia Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Nga. Ba năm trước, nếu ai đó cho rằng binh lính Bắc Triều Tiên sẽ chiến đấu cùng với Nga, ý tưởng đó có thể đã bị cho là phi lý. Các nhà hoạch định quân sự có thể đã nghi ngờ rằng Bắc Triều Tiên có thể dễ dàng tiếp cận Nga qua Svalbard. Tuy nhiên, sự hoài nghi đó là không có cơ sở. Bắc Triều Tiên có quyền hợp pháp tương đương với hơn 40 quốc gia thành viên khác của Hiệp ước Svalbard trong việc tự do tiếp cận khu vực, tham gia vào các hoạt động khai thác tài nguyên và nghiên cứu khoa học. Băng tan càng làm tăng khả năng đó.

Bắc Triều Tiên đã tuyên bố ý định tận dụng đầy đủ các quyền này sau khi ký hiệp ước vào năm 2016. Hãng Thông tấn Trung ương Triều Tiên (KCNA) đưa tin rằng điều này mang lại cho quốc gia này “một sự bảo đảm quốc tế để tiến hành các hoạt động kinh tế và nghiên cứu khoa học trên quần đảo”.

Svalbard có trữ lượng lớn than đá và các tài nguyên thiên nhiên khác. Nơi đây cũng là nơi đặt Kho Hạt giống Toàn cầu Svalbard, một sáng kiến mà Bắc Triều Tiên ủng hộ. Dù hiện nay chỉ có Na Uy và Nga là hai quốc gia có hiện diện vật lý thường trực tại Svalbard cho “các hoạt động kinh tế”, 11 quốc gia châu Á đã tiến hành nghiên cứu khoa học tại đây tính đến năm 2024, theo cơ sở dữ liệu Research in Svalbard. Bốn quốc gia — Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc — có trạm nghiên cứu riêng.

Bắc Triều Tiên cũng đã tận dụng tiềm năng kinh tế của Tuyến Hàng hải Biển Bắc (NSR) ngày càng dễ đi lại, sử dụng tuyến này để vận chuyển hàng hóa đến Nga. NSR rút ngắn đáng kể quãng đường vận chuyển giữa châu Á và châu Âu, giúp giảm chi phí vận tải.

Các quan sát viên trong khu vực đã bày tỏ sự ngạc nhiên trước việc Bắc Triều Tiên có quyền tiếp cận ngang hàng với các tài nguyên thiên nhiên tại Svalbard. Dù hiệp ước nghiêm cấm rõ ràng các hoạt động quân sự, nhiều quốc gia vẫn lo ngại về các chương trình nghiên cứu của Trung Quốc tại khu vực này, trong đó có một số chương trình do các tổ chức có thể liên kết với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc thực hiện.

Trung Quốc, nước tự xưng là “quốc gia cận Bắc Cực”, là một trong 38 quốc gia và tổ chức quan sát viên của Diễn đàn Hội đồng Bắc Cực. Trung Quốc không nằm trong số 8 quốc gia có quyền biểu quyết của hội đồng này (Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland, Na Uy, Nga, Thụy Điển và Hoa Kỳ). Hội đồng không có thẩm quyền tài phán nhưng tự mô tả mình là “diễn đàn liên chính phủ hàng đầu thúc đẩy hợp tác tại Bắc Cực”.

Các báo cáo gần đây cho thấy Bắc Triều Tiên đang nỗ lực gia tăng sự hiện diện của mình tại Bắc Cực. Dù chưa đưa ra yêu sách chính thức hay xây dựng căn cứ tại Svalbard, chính phủ Bắc Triều Tiên vẫn quan tâm đến việc khai thác tuyến hàng hải và tài nguyên tại Bắc Cực. Những nỗ lực này cũng phản ánh tham vọng của nhiều quốc gia khác trong việc tiếp cận các tuyến hàng hải mới và nguồn tài nguyên chưa được khai thác. Dù Bắc Triều Tiên chưa thực hiện đầy đủ các quyền theo hiệp ước tại Svalbard, mối quan tâm của nước này cho thấy bản chất phức tạp và đang thay đổi của địa chính trị và cạnh tranh tài nguyên ở Bắc Cực. Đối với các nhà phân tích quân sự và giới học giả, những diễn biến này cần được theo dõi chặt chẽ.

Việc hiểu được những tác động rộng lớn hơn từ tham vọng Bắc Cực như vậy là điều hết sức quan trọng đối với những ai tập trung vào việc duy trì ổn định tại khu vực biên giới đang thay đổi nhanh chóng này.

Tiến sĩ Segal là cố vấn cấp cao độc lập của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ.