Phơi bày sự Ép buộc

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Trung Quốc đã thể hiện rõ ý định thông qua các hành động của mình ở Biển Đông: kiểm soát gần 90% vùng biển có giá trị kinh tế quan trọng, bao gồm cả các vùng biển trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã tìm cách củng cố các yêu sách phi pháp của mình bằng chiến thuật “chiến tranh pháp lý” trong tình trạng tương đối mờ ám. 

Các ví dụ bao gồm việc Bắc Kinh triển khai dân quân biển, lực lượng hải cảnh và tàu khảo sát để tràn ngập các tiền đồn của các quốc gia khác, đâm va và phun vòi rồng vào các tàu tuần tra quân sự và nhân đạo, ngăn chặn hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí, cũng như cản trở quyền tự do hàng hải trên vùng biển quốc tế.  

Ông Ray Powell, một đại tá Không quân Hoa Kỳ đã nghỉ hưu và là giám đốc nhóm minh bạch hàng hải SeaLight tại Đại học Stanford, California, nói với DIỄN ĐÀN rằng sự cưỡng ép này thường vô hình đối với phần lớn thế giới. Nó diễn ra ở những vùng biển xa xôi, nơi không có sự giám sát của công chúng hoặc truyền thông. Các chính phủ không muốn công khai đối đầu với một lực lượng quân sự được vũ trang mạnh mẽ và một đối tác thương mại lớn nên đã giữ im lặng hoặc phản ứng trong vòng bí mật. Trong nhiều năm, Trung Quốc đã leo thang các chiến thuật gây hấn để củng cố vị thế của mình ở Biển Đông, bao gồm cả trên vùng biển được quốc tế công nhận của các nước láng giềng, nhưng lại dựa vào các cuộc tấn công cưỡng ép thay vì sử dụng lực lượng quân sự thông thường. Mục tiêu của Bắc Kinh là thống trị hàng hải mà không vấp phải sự lên án hay hậu quả quốc tế.

Theo ông Powell, Philippines “đã làm đảo lộn hoàn toàn chiến lược Biển Đông của Trung Quốc”. 

Nhắm vào sự mập mờ, phủ nhận trách nhiệm

Manila đã giành được một chiến thắng khi một tòa án quốc tế phán quyết vào năm 2016 rằng các yêu sách rộng lớn của CHND Trung Hoa đối với Biển Đông là vô giá trị. Mặc dù Bắc Kinh phớt lờ phán quyết của tòa và tiếp tục theo đuổi tham vọng lãnh thổ, quyết định này đã củng cố chủ quyền của Philippines và khẳng định rằng Manila có luật pháp quốc tế đứng về phía mình. 

Ông Powell và Đại tá Không quân Hoa Kỳ Benjamin Goirigolzarri viết cho SeaLight: “Tiến nhanh đến năm 2023, và chúng ta thấy mình đang kinh ngạc trước một sáng kiến vĩ đại thứ hai của Philippines”. “Lần này, mục tiêu của Manila là … sự mập mờ và khả năng phủ nhận trách nhiệm mà Trung Quốc đã không ngừng lợi dụng để giành lợi thế, và vũ khí chính của họ là nhiếp ảnh, được sử dụng một cách có chủ đích, rộng rãi và liên tục theo thời gian”. 

Trong đợt tấn công đầu tiên của một chiến dịch minh bạch quyết đoán, Philippines đã công bố hình ảnh một tàu Hải cảnh Trung Quốc sử dụng tia laser cấp quân sự khiến các thành viên thủy thủ đoàn trên một tàu tuần duyên Philippines bị lóa mắt tạm thời. Thủy thủ đoàn Philippines khi đó đang thực hiện nhiệm vụ tiếp tế cho tàu BRP Sierra Madre, con tàu hải quân đóng vai trò là tiền đồn quân sự tại bãi Cỏ Mây — cách đảo Palawan của Philippines chưa đến 200 hải lý và hoàn toàn nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Manila. 

Philippines tiếp tục phơi bày các hành động gây hấn của Bắc Kinh bằng cách công khai hàng loạt hình ảnh và video cho thấy các tàu dân quân biển Trung Quốc tràn vào lãnh thổ Philippines; tàu hải cảnh Trung Quốc chặn đường, đâm va và phun vòi rồng vào tàu Philippines; một rào chắn được dựng lên nhằm ngăn cản ngư dân Philippines tiếp cận một đầm phá trong EEZ của nước này; và nhiều hành động khác. 

“Hoàn toàn phi pháp”

Các học giả hàng hải mô tả những hành động này — các hành vi gây hấn nhưng không đến mức chiến tranh — là một phần trong chiến lược vùng xám của Trung Quốc, Phó Đề đốc Jay Tarriela, người phát ngôn của Lực lượng Tuần duyên Philippines, phát biểu vào tháng 5 năm 2024 trên podcast “Tại sao Nên Quan tâm tới Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương” của ông Powell. Ông nói: “Đóng góp lớn nhất của chính phủ Philippines trong việc hoạch định chính sách cũng như trong giới học thuật … là chúng tôi gọi những hành động phi pháp này là hoàn toàn bất hợp pháp”. “Đây không phải là một hoạt động vùng xám. Đây không phải là một chiến lược vùng xám. Đây là hành vi vi phạm luật pháp quốc tế”. 

Ông Powell nói rằng việc phơi bày các hành động của Trung Quốc là một rủi ro đối với Manila, và Trung Quốc đã đáp trả bằng sự gây hấn gia tăng. Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng buộc phải ngồi vào bàn đàm phán sau khi thế giới chứng kiến lực lượng hải cảnh nước này tiến hành một cuộc tấn công tàn bạo nhằm vào nhân sự Philippines tại bãi Cỏ Mây vào tháng 6 năm 2024. Thỏa thuận đạt được sau đó đã giúp lực lượng Philippines tiếp tế cho tàu Sierra Madre mà không bị Trung Quốc quấy nhiễu hay cản trở. Ông Powell nói: “Trung Quốc rõ ràng đã quyết định rằng việc giảm căng thẳng xung quanh bãi Cỏ Mây là vì lợi ích tốt nhất của họ”. Thỏa thuận này “ít nhất đã tạm thời thành công trong việc ổn định tình hình theo hướng có lợi cho Philippines”. 

Ông nói thêm rằng minh bạch quyết đoán chỉ là một trong những biện pháp mà Manila đã thực hiện trong bối cảnh căng thẳng. Mục tiêu của bất kỳ quốc gia nào phải chịu sự gây hấn của Trung Quốc là ngăn chặn và đánh bại các hoạt động cưỡng ép. Ông Powell và các chuyên gia khác cho rằng Philippines đã đạt được tiến bộ đáng kể trong mục tiêu này bằng cách củng cố khả năng phục hồi của quốc gia và tăng cường sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế. 

Nhận thức và tham gia

Với sự đưa tin của truyền hình, báo chí và mạng xã hội về những diễn biến thực tế cùng các hình ảnh đầy kịch tính, tình hình Biển Đông đã thu hút sự chú ý của người dân Philippines. Ông Tarriela nói rằng trước khi quốc gia này công khai thông tin, nhiều người Philippines không hiểu được mức độ quấy nhiễu mà ngư dân hay lực lượng Tuần duyên của họ phải đối mặt. Ông gọi nhận thức của công chúng là tác động tích cực nhất của chiến dịch minh bạch này. 

Ông Powell cho rằng nhận thức đó đã trao quyền cho những người ra quyết sách. Ông nói: “Khi công chúng quan tâm, điều đó có nghĩa là các nhà lập pháp cũng quan tâm và muốn thực hiện các biện pháp để cải thiện vị thế của Philippines, chẳng hạn như tăng ngân sách cho các lực lượng hàng hải như Tuần duyên và Hải quân”. Philippines có kế hoạch bổ sung năm tàu tuần tra dài 97 mét vào lực lượng Tuần duyên của mình trước năm 2028 và đang xem xét mua các máy bay chiến đấu đa nhiệm cùng hệ thống tên lửa tầm trung. Ông Powell nói: “Tất cả những điều đó đều là bước phát triển tích cực đối với tình hình an ninh của Philippines, và đạt được nhờ việc thu hút sự tham gia của công chúng cũng như giúp họ hiểu tại sao việc xây dựng năng lực hàng hải lại quan trọng”. “Những điều này sẽ không thể xảy ra trong một nền dân chủ nếu công chúng không quan tâm”. 

Hợp tác an ninh đa quốc gia

Manila cũng đã mở rộng và tăng cường các mối quan hệ đối tác. Nhiều quốc gia đang ủng hộ Philippines tại Biển Đông, bao gồm Úc, Nhật Bản và đồng minh theo hiệp ước lâu năm là Hoa Kỳ. Nhóm G7 gồm các nước công nghiệp hàng đầu — Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật Bản, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ — đã nhiều lần bày tỏ sự ủng hộ đối với Philippines và khẳng định rằng “không có cơ sở pháp lý nào” cho các yêu sách hàng hải rộng lớn của Trung Quốc ở Biển Đông. 

Trong khi đó, các Đồng minh và Đối tác đang cam kết hỗ trợ an ninh cho Manila. Hoa Kỳ vào năm 2024 cam kết một khoản hỗ trợ chưa từng có trị giá 12,5 nghìn tỷ đồng (500 triệu đô la Mỹ) dành cho việc hiện đại hóa quân đội và lực lượng Tuần duyên của Philippines. Nhật Bản cung cấp khoản vay lãi suất thấp hơn 10 nghìn tỷ đồng (400 triệu đô la Mỹ) để đóng năm tàu tuần tra mới, đồng thời hai nước đã đạt thỏa thuận cho phép lực lượng của mỗi bên triển khai trên lãnh thổ của nhau để huấn luyện, diễn tập và thực hiện các nhiệm vụ cứu trợ nhân đạo. Hàn Quốc cam kết hỗ trợ hiện đại hóa quân đội Philippines và tăng cường hợp tác với lực lượng Tuần duyên khi hai nước nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược. Canada cung cấp công nghệ theo dõi vệ tinh giúp Philippines phát hiện các tàu “tàng hình” — những tàu tắt hệ thống nhận dạng tự động (AIS) theo quy định pháp luật — trong vùng biển của mình. Việt Nam đã tổ chức cuộc diễn tập đầu tiên với lực lượng Tuần duyên Philippines. Philippines cũng đã tăng cường tuần tra chung trên Biển Đông, bao gồm với Úc, Canada, Nhật Bản và Hoa Kỳ. Ông Powell nói: “Với lập trường công khai về Biển Đông, Philippines đang thu hút sự quan tâm từ nhiều quốc gia có cùng chí hướng, thậm chí cả những nước như Ấn Độ và Việt Nam, những quốc gia muốn tăng cường quan hệ quốc phòng”. 

Ông Lawrence Walzer, một sĩ quan Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ đã nghỉ hưu và là giảng viên tại Trường Cao học Hải quân ở Monterey, California, nói với DIỄN ĐÀN rằng sự hợp tác đa quốc gia như vậy hỗ trợ khả năng răn đe bằng cách nâng cao năng lực của các đối tác. Ông nói thêm, khi Nga phát động cuộc xâm lược vô cớ vào Ukraine năm 2022, các đối tác an ninh của Kyiv đã không nhấn mạnh sự hỗ trợ mà họ sẽ cung cấp, và thế giới không lường trước được quyết tâm cùng sự kiên cường của Ukraine. “Nếu Nga biết trước, liệu họ có xâm lược không? Đây là một giả thuyết, nhưng chắc chắn có thể lập luận rằng điều đó sẽ khiến họ phải cân nhắc rất nhiều nếu họ thấy trước những gì sắp xảy ra”. 

Ông Powell cho rằng sự minh bạch quyết đoán cũng giúp làm rõ bản chất khu vực của các hành động gây hấn từ Trung Quốc và thúc đẩy một “mạng lưới liên minh” giữa các nước như Úc, Nhật Bản và Đài Loan. Các quốc gia hiện nhận ra rằng chiến thuật cưỡng ép của Trung Quốc vượt qua biên giới và mở rộng ra mọi miền. Những vụ chặn máy bay hung hăng nhằm khẳng định quyền kiểm soát đối với các khu vực mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền. Các cuộc tấn công mạng và chiến dịch thao túng thông tin tìm cách làm suy yếu khả năng phục hồi quốc gia của các nước cạnh tranh. Sự cưỡng ép kinh tế nhằm buộc các quốc gia phải đưa ra chính sách có lợi cho Trung Quốc. Ông Powell nói: “Tôi nghĩ rằng Philippines đã thực sự làm lợi cho cả khu vực khi phơi bày tất cả những điều này ra ánh sáng, giúp các nước có thể bắt đầu xây dựng cách tiếp cận mang tính khu vực hơn”.

Hữu dụng toàn miền

Phơi bày các hoạt động cưỡng ép đã giúp răn đe những động thái mờ ám của Trung Quốc. Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ vào năm 2023 đã công bố hình ảnh và video về các vụ chặn máy bay trái phép và nguy hiểm của Trung Quốc trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, đồng thời nối lại các cuộc đối thoại với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Những hành động này cùng nhau đã dẫn đến điều mà các quan chức Hoa Kỳ gọi là sự sụt giảm đáng kể trong các vụ chặn máy bay rủi ro từ Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đối với phi công Hoa Kỳ. Ông Powell cho rằng Hoa Kỳ cùng các Đồng minh và Đối tác nên cân nhắc việc công bố thông tin kịp thời, nhất quán về những hành vi như vậy nhằm nâng cao khả năng phục hồi và răn đe Trung Quốc. 

Tính minh bạch mạnh mẽ cũng có thể được sử dụng trong miền không gian mạng, nơi mà các tin tặc có liên kết với chính phủ ở Trung Quốc — cũng như ở Iran, Bắc Triều Tiên và Nga — ngày càng nhắm mục tiêu vào các nhà lập pháp nước ngoài, doanh nghiệp và cử tri. Thông điệp này khó minh họa hơn, nhưng không phải là không thể, ông Powell lập luận: “Có nhiều cách, đặc biệt là sử dụng đồ họa… để truyền tải thông điệp đến những người có nguy cơ bị tấn công mạng, giúp họ nhận ra rằng chiến dịch của Trung Quốc không chỉ nhằm vào Philippines mà còn nhắm đến các bên đối lập tiềm tàng trên toàn cầu”. 

Những thách thức đối với sự minh bạch như vậy là điều không thể tránh khỏi. Theo ông Powell, các cơ quan chính phủ và quân đội có thể do dự trong việc công bố thông tin nhanh chóng vì lý do an ninh, điều này khiến thành công của Philippines trở nên đáng chú ý hơn. Các quốc gia cũng có thể không muốn chấp nhận rủi ro gia tăng khi phơi bày những hành động gây hấn. Tuy nhiên, đối với chiến lược của Trung Quốc, việc né tránh phản ứng sẽ không thể răn đe các hành động này, ông Powell nhận định. Ông nói thêm: “Bạn có thể chọn cách nằm im và hy vọng cơn sóng sẽ lướt qua mình, nhưng sóng vẫn sẽ ập đến”. “Tất cả những gì bạn làm khi cố tình giảm nhẹ các vụ việc là cho phép Trung Quốc củng cố lợi thế của họ trong bóng tối, thay vì buộc họ phải thực hiện các hành vi gây hấn dưới ánh sáng công khai”.