Chiến lược Ngăn chặn

Dongkeun Lee/Hải quân Đại Hàn Dân Quốc

Trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, hải quân đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cán cân quyền lực nhằm tạo ra hiệu ứng răn đe. Chiến lược và vai trò của Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JMSDF) và Hải quân Hoàng gia Úc (RAN) có ý nghĩa then chốt đối với cơ chế răn đe này. 

Khi nghĩ về sức mạnh trong quan hệ quốc tế, người ta thường hình dung về các trận chiến trên bộ, xe tăng lăn bánh qua biên giới và Binh sĩ đào hào phòng thủ dọc chiến tuyến. Tuy nhiên, tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương — nơi được bao phủ bởi những vùng biển rộng lớn của Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương — sức mạnh không nằm trong tay các đạo quân trên đất liền. Thay vào đó, các lực lượng hải quân của các cường quốc trong khu vực đang định hình cán cân quyền lực. Khi các quốc gia trong khu vực tìm cách gia tăng ảnh hưởng và đảm bảo an ninh, ngày càng rõ ràng rằng những khái niệm truyền thống về sức mạnh trên đất liền không còn phù hợp hoàn toàn. Tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, ưu thế nằm ở sức mạnh trên biển, và các chiến lược hải quân chính là yếu tố giúp kiềm chế xung đột tiềm tàng. 

Khái niệm cân bằng quyền lực không chỉ là một thuật ngữ học thuật mà còn là một thực tế đã giúp duy trì hòa bình tại nhiều khu vực trên thế giới. Khi các quốc gia nhận thấy có sự tương đồng tương đối về năng lực quân sự, họ ít có khả năng mạo hiểm gây chiến vì kết cục không chắc chắn và chi phí có thể thảm khốc. Tại các khu vực như châu Âu, cán cân này được duy trì bởi các đạo quân đóng dọc biên giới, sẵn sàng bảo vệ lãnh thổ. Tuy nhiên, địa lý hàng hải đặc thù của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương khiến phương thức răn đe trên bộ như vậy không khả thi. Thay vào đó, các lực lượng hải quân trong khu vực tạo ra và duy trì cán cân quyền lực nhằm ngăn chặn hành vi gây hấn và bảo vệ sự ổn định. 

Tuy nhiên, răn đe trên biển phức tạp hơn so với phòng thủ trên bộ. Trên đất liền, mục tiêu khá rõ ràng: giữ vững lãnh thổ hoặc giành lấy nó từ đối phương. Trên biển, quy tắc hoàn toàn khác. Các đại dương không thể bị chiếm đóng hay kiểm soát theo cách tương tự như đất liền. Các hạm đội không thể duy trì sự hiện diện liên tục trên những vùng biển rộng lớn mà cần trở về cảng để tiếp tế và nghỉ ngơi, khiến việc “giữ biển” theo cách “giữ đất” trở nên bất khả thi. Đây chính là lúc chiến lược hải quân trở nên tối quan trọng. Sức mạnh trên biển không chỉ nằm ở số lượng tàu, mà còn ở cách sử dụng chúng — vị trí triển khai, nhiệm vụ thực hiện và phương thức hỗ trợ. 

Sự phức tạp chiến lược này đặc biệt quan trọng tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nơi sự rộng lớn của đại dương và tầm quan trọng của các tuyến thương mại hàng hải then chốt khiến sức mạnh trên biển trở thành yếu tố quyết định đối với an ninh khu vực. Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương bao gồm hai đại dương lớn nhất thế giới, kết nối một số trung tâm kinh tế quan trọng bậc nhất toàn cầu. Quy mô rộng lớn của khu vực đồng nghĩa với việc không một lực lượng hải quân nào có thể cùng lúc chi phối toàn bộ khu vực. Thay vào đó, các lực lượng hải quân phải cân nhắc kỹ lưỡng về vị trí triển khai, tập trung vào những khu vực trọng yếu, nơi họ có thể tạo ra ảnh hưởng lớn nhất. 

Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JMSDF) và Hải quân Hoàng gia Úc (RAN) không phải là những hải quân lớn nhất thế giới, nhưng họ đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cán cân quyền lực ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Úc và Nhật Bản đã xây dựng các chiến lược hải quân phản ánh thực tế địa lý, lợi ích chiến lược và mối quan hệ của họ với các cường quốc khu vực khác, đặc biệt là Trung Quốc. 

Chiến lược Quốc phòng năm 2024 của Úc nêu rõ rằng Canberra hoàn toàn nhận thức được sự gia tăng năng lực hàng hải của Trung Quốc, quốc gia có tham vọng hải quân đang mở rộng nhanh chóng. Đối mặt với khoảng cách năng lực đáng kể, Úc đã khôn ngoan áp dụng chiến lược ngăn chặn. Thay vì cố gắng đọ sức với hải quân Trung Quốc bằng số lượng tàu chiến, Úc tập trung vào việc ngăn chặn Bắc Kinh kiểm soát các tuyến đường biển trọng yếu ở Đông Nam Á và Nam Thái Bình Dương — những khu vực có ý nghĩa sống còn đối với an ninh và lợi ích kinh tế của Úc. 

Chiến lược này được thể hiện rõ qua việc RAN gia tăng hoạt động trong các khu vực này, bao gồm cả việc tổ chức các cuộc tập trận quy mô lớn như Talisman Sabre, quy tụ lực lượng từ Úc, Hoa Kỳ và các đối tác khu vực khác. Những cuộc tập trận này không chỉ khẳng định cam kết của Úc trong việc bảo vệ lợi ích hàng hải mà còn gửi tín hiệu đến các bên đối lập tiềm tàng rằng bất kỳ nỗ lực nào nhằm chi phối những vùng biển này sẽ vấp phải sự kháng cự mạnh mẽ. Hải quân Hoàng gia Úc (RAN) cũng đang đầu tư vào các năng lực mới, chẳng hạn như việc mua sắm tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân nhưng được trang bị vũ khí thông thường thông qua Thỏa thuận AUKUS với Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Những tàu ngầm này có thể hoạt động trong thời gian dài mà không cần nổi lên mặt nước, giúp Úc tăng cường đáng kể khả năng thực hiện chiến lược ngăn chặn, duy trì sự hiện diện bí mật và liên tục tại các khu vực hàng hải trọng yếu. 

Cách tiếp cận của Nhật Bản, dù có điểm tương đồng, nhưng được định hình bởi những thách thức chiến lược riêng biệt. Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JMSDF) tập trung mạnh vào việc ngăn chặn ảnh hưởng của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông và Biển Đông — những khu vực không chỉ quan trọng đối với an ninh kinh tế của Nhật Bản mà còn đối với toàn vẹn lãnh thổ của nước này. Biển Hoa Đông là nơi tọa lạc quần đảo Senkaku do Nhật Bản quản lý, nơi căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc đã kéo dài suốt nhiều năm qua. Trong khi đó, Biển Đông là một tuyến hành lang quan trọng đối với nguồn nhập khẩu năng lượng của Nhật Bản, với khoảng 80% lượng dầu của nước này đi qua vùng biển này. 

JMSDF đã tăng đáng kể tần suất và quy mô các cuộc tập trận hải quân, thường phối hợp với Hoa Kỳ, nhằm thể hiện khả năng hoạt động hiệu quả trong những vùng biển tranh chấp. Chẳng hạn, cuộc tập trận hải quân song phương Keen Sword giữa JMSDF và Hải quân Hoa Kỳ được tổ chức hai năm một lần ở Biển Hoa Đông, gửi thông điệp rõ ràng đến Bắc Kinh rằng Nhật Bản sẵn sàng bảo vệ lợi ích của mình. Chương trình Triển khai khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương hàng năm của Nhật Bản, bao gồm các chuyến thăm tới Đông Nam Á và các khu vực chiến lược khác, càng củng cố cam kết duy trì sự hiện diện tại các vùng biển trọng yếu. 

Trọng tâm chiến lược của Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JMSDF) và Hải quân Hoàng gia Úc (RAN) cho thấy vai trò thiết yếu của lực lượng hải quân trong việc duy trì cán cân quyền lực ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Trong khu vực này, nơi đại dương vừa chia cắt các quốc gia vừa kết nối nền kinh tế, sức mạnh trên biển là phương tiện hiệu quả nhất để mở rộng ảnh hưởng và ngăn chặn xung đột. Tính chất rộng mở và bao la của miền hàng hải khiến không một lực lượng hải quân nào có thể áp đảo hoàn toàn, do đó, khả năng ngăn chặn đối thủ kiểm soát khu vực biển trở thành yếu tố cốt lõi của an ninh khu vực. 

Khi khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương ngày càng trở thành trung tâm của cạnh tranh chiến lược toàn cầu, cần hiểu rằng cán cân quyền lực không chỉ nằm ở số lượng hay lực lượng thuần túy. Thay vào đó, yếu tố quyết định là chiến lược — cụ thể là cách phân bổ lực lượng hải quân để kiểm soát hoặc phủ nhận quyền kiểm soát đối với các vùng biển trọng yếu. JMSDF và RAN, thông qua các chiến lược ngăn chặn được điều chỉnh kỹ lưỡng, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực ngày càng tranh chấp này. Những hành động của họ nhắc nhở rằng, tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, chính lực lượng hải quân chứ không phải lục quân mới nắm giữ chìa khóa định đoạt cán cân quyền lực.