Mạng lưới ngầm: Các công ty bình phong giúp CHND Trung Hoa, Nga né tránh lệnh trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu

Bộ Tư lệnh Hậu cần Quân đoàn 8 Quân đội Hoa Kỳ, Nhóm Luật An ninh Quốc gia

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) và Nga đang sử dụng các công ty bình phong ở nước ngoài để né tránh lệnh trừng phạt quốc tế. Những thực thể pháp lý mờ ám này, được thành lập tại các khu vực pháp lý có quy định lỏng lẻo và thực thi yếu kém, cho phép các cá nhân, công ty và quốc gia bị trừng phạt tiếp tục tiếp cận hàng hóa, công nghệ và hệ thống tài chính quan trọng, qua đó lách các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt do Hoa Kỳ cùng các Đồng minh và Đối tác áp đặt.

Trước tình hình đó, cộng đồng quốc tế đang điều chỉnh cách tiếp cận trong việc thực thi các lệnh trừng phạt kinh tế. Thông qua hợp tác chặt chẽ hơn, quy định nghiêm ngặt hơn và công nghệ tiên tiến hơn, các quốc gia đang khép lại những lỗ hổng và khiến các bên trung gian bất hợp pháp khó có thể trốn tránh trách nhiệm hơn.

Trong nhiều thập kỷ, các công ty bình phong đã giúp giới siêu giàu, người nổi tiếng, chính trị gia, tổ chức tội phạm và thậm chí cả các quốc gia né thuế, che giấu tài sản và che đậy quyền sở hữu. Các tài liệu Panama và Pandora từng tiết lộ phần nào thế giới ngầm này. Hai bộ hồ sơ bị rò rỉ từ các công ty luật tại thiên đường thuế và được công bố lần lượt vào năm 2016 và 2021 đã phơi bày hàng chục nghìn tỷ đồng (hàng tỷ đô la Mỹ) tài sản bí mật gắn với những nhân vật thân cận của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Từ việc CHND Trung Hoa tìm kiếm công nghệ vi mạch tiên tiến đến cuộc chiến phi pháp của Nga tại Ukraine, các công ty bình phong đã giúp hai chính quyền này lách các lệnh trừng phạt nhằm ngăn chặn hành vi phi pháp. Dù các chính phủ phương Tây liên tục áp đặt và thực thi lệnh trừng phạt, Bắc Kinh và Moscow vẫn tận dụng công cụ này, đặt ra nhiều câu hỏi về hiệu quả của các chiến lược thực thi hiện nay.

Với CHND Trung Hoa và Nga, các công ty bình phong giúp họ tiếp cận hàng hóa và công nghệ bị trừng phạt, đóng vai trò thiết yếu trong phát triển quân sự, công nghiệp và công nghệ. Những công ty này cũng tạo điều kiện cho hoạt động thương mại các linh kiện quân sự hoặc công nghệ lưỡng dụng mà không bị cơ quan tình báo phương Tây phát hiện.

CHND Trung Hoa hiện đối mặt với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Hoa Kỳ đối với công nghệ có thể tăng cường năng lực quân sự, bao gồm chất bán dẫn hiệu suất cao, công nghệ quang khắc và trí tuệ nhân tạo (AI). Trong khi CHND Trung Hoa vẫn là trung tâm sản xuất toàn cầu, các biện pháp kiểm soát này đã thúc đẩy doanh nghiệp Trung Quốc tìm cách né tránh hạn chế và nâng cao năng lực nội địa. Đặc biệt, các công ty viễn thông và AI của CHND Trung Hoa ngày càng dựa vào công ty bình phong và các nước thứ ba để thu mua hàng hóa, công nghệ từ Hoa Kỳ và châu Âu.

Các công ty của CHND Trung Hoa đã sử dụng các thực thể tại Hồng Kông, Macau và Đông Nam Á làm trung gian. Hồng Kông vẫn là trung tâm tài chính cho các doanh nghiệp của CHND Trung Hoa tiếp cận công nghệ nước ngoài. Trong nhiều trường hợp, hàng hóa được vận chuyển từ các nước phương Tây đến các công ty bình phong trong khu vực, sau đó tái xuất sang CHND Trung Hoa hoặc những nơi có quy định kiểm soát lỏng lẻo hơn.

Trong khi đó, sau khi sáp nhập Crimea vào năm 2014 và xâm lược Ukraine vào năm 2022, Nga đã đối mặt với các lệnh trừng phạt của phương Tây nhắm vào các lĩnh vực trọng yếu như quốc phòng, năng lượng và công nghệ. Các biện pháp này nhằm cắt đứt nguồn cung chất bán dẫn và thiết bị tiên tiến phục vụ ngành công nghiệp quốc phòng cũng như nền kinh tế rộng lớn hơn của Nga. Tuy nhiên, thay vì dừng giao thương, các lệnh trừng phạt lại khiến Nga thiết lập một mạng lưới quốc gia trung gian, sử dụng công ty bình phong để che giấu điểm đến cuối cùng của hàng hóa nhạy cảm. Một ví dụ điển hình là “hạm đội bóng tối” gồm các tàu chở dầu cũ, treo cờ nước ngoài của Nga, chuyên vận chuyển dầu ra thị trường trong khi né tránh các biện pháp kiểm soát giá, lệnh trừng phạt và hạn chế bảo hiểm hàng hải quốc tế.

Các nước thứ ba đóng vai trò quan trọng trong chiến lược này. Những quốc gia có hệ thống giám sát và thực thi quy định yếu kém đã trở thành trung tâm giao thương chính của Nga.

Hiệu quả của các công ty bình phong cho thấy khó khăn trong việc giám sát và kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù Hoa Kỳ đã tăng cường trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu đối với một số ngành công nghiệp nhất định, việc thực thi vẫn là thách thức dai dẳng do tính chất mờ ám của các mạng lưới này. Hoa Kỳ đã sử dụng lệnh trừng phạt thứ cấp, tức là áp đặt biện pháp trừng phạt đối với các công ty nước ngoài giao dịch với thực thể bị trừng phạt, để nhắm vào các trung gian. Tuy nhiên, những biện pháp này không dễ phát hiện và thực hiện.

Việc theo dõi mạng lưới sở hữu doanh nghiệp và các giao dịch xuyên biên giới đặc trưng của các công ty bình phong là một nhiệm vụ đầy thách thức. Khi ngày càng nhiều hàng hóa tiêu dùng và giao dịch tài chính được thực hiện kỹ thuật số, với sự gia tăng của tiền mã hóa và công nghệ chuỗi khối, việc giám sát và kiểm soát giao dịch trở nên khó khăn hơn đối với cơ quan quản lý.

Mặc dù hệ sinh thái tài chính ngoại biên đặt ra nhiều thách thức về minh bạch và thực thi, các quốc gia áp đặt lệnh trừng phạt vẫn có một số lựa chọn khả thi. Đó có thể là:

• Thúc đẩy các quy định toàn cầu nghiêm ngặt hơn, yêu cầu tiết lộ thông tin về chủ sở hữu thực sự của các công ty bình phong.
• Gia tăng áp lực quốc tế lên các khu vực tài chính ngoại biên để hạn chế việc ẩn danh sau công ty bình phong.
• Mở rộng các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các công ty hỗ trợ thực thể của CHND Trung Hoa và Nga lách lệnh trừng phạt, từ đó làm gián đoạn dòng chảy hàng hóa và dịch vụ đến các thị trường bị hạn chế.
• Ứng dụng công nghệ chuỗi khối và phân tích AI để theo dõi giao dịch tài chính và xác định mối liên hệ giữa các công ty bình phong với các thực thể bị trừng phạt.

Việc tăng cường phối hợp quốc tế, đặc biệt giữa Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, cũng như các đối tác tại châu Á và Trung Đông, là yếu tố then chốt để bịt kín những kẽ hở trong cơ chế thực thi lệnh trừng phạt toàn cầu.

Khi thương mại toàn cầu ngày càng kết nối và số hóa, Hoa Kỳ cùng các đồng minh và đối tác cần tiếp tục điều chỉnh chiến lược, tận dụng cả công nghệ tiên tiến lẫn áp lực ngoại giao để đảm bảo lệnh trừng phạt vẫn là công cụ hiệu quả trong việc giải quyết các thách thức an ninh toàn cầu.

Bộ Tư lệnh Duy trì Quân đoàn 8 của Quân đội Hoa Kỳ có trụ sở tại Honolulu, Hawaii.