Cùng nhau Mạnh mẽ hơn

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Sự phục hồi của Sri Lanka khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế là minh chứng cho khả năng ngày càng tăng của các đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trong việc thực hiện các nhiệm vụ lớn lao trong thời gian ngắn. Năm 2022, quốc gia này đang phải đối mặt với tình trạng giá thực phẩm, thuốc men và nhiên liệu tăng vọt, bất ổn tài chính rộng rãi, và tình trạng chính trị hỗn loạn khi Pháp, Ấn Độ, Nhật Bản và Hoa Kỳ đã cùng nhau hỗ trợ.

Với việc tái cấu trúc nợ, thay đổi lãnh đạo, các khoản đầu tư tư nhân và sự hỗ trợ từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Sri Lanka đang dần giải quyết các khoản nợ nước ngoài khổng lồ mà nước này phải gánh chịu sau khi kết thúc cuộc nội chiến vào năm 2009. Ông Donald Lu, trợ lý Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ về các vấn đề Nam và Trung Á, cho biết trong một cuộc thảo luận vào tháng 2 năm 2024: “Không có câu chuyện phục hồi nào vĩ đại hơn câu chuyện của Sri Lanka”. “Họ đã làm được với một chút giúp đỡ từ bạn bè”.

Các quan hệ đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương — dù là chính thức, liên kết lỏng lẻo hay tạm thời — đã phát triển mạnh mẽ trong suốt nửa thế kỷ qua. Khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và toàn cầu hóa trở nên phổ biến, các quốc gia nhận ra rằng hợp tác với những quốc gia cùng chí hướng sẽ giúp nâng cao nền kinh tế và an ninh của mỗi quốc gia. Địa chính trị hiện đại “không phải là một trò chơi một đối một như quần vợt. Thay vào đó, nó giống như một môn thể thao đồng đội phức tạp, nơi mỗi người đều đóng một vai trò độc đáo và góp phần vào chiến lược chung của cả đội”, ông Kim Kyou-hyun, cựu Giám đốc tình báo quốc gia Hàn Quốc, đã nói trong một cuộc đối thoại vào tháng 6 năm 2024 về việc củng cố liên minh Hàn Quốc-Hoa Kỳ.

Các quan hệ đối tác tập hợp tài nguyên, khuyến khích phân công công việc và phát huy thế mạnh của từng quốc gia.

Liên minh Châu Âu (EU), vốn đã thiết lập các mối quan hệ kinh tế với các quốc gia Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mà “40 năm trước là điều không thể tưởng tượng được,” nhằm ngăn không cho khu vực quay lại tư thế “kẻ mạnh áp đặt quyền lực”, ông Josep Borrell, người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, viết vào tháng 3 năm 2024. Các quốc gia hợp tác trên các mặt kinh tế, nhân đạo, an ninh và địa chính trị đang chống lại viễn cảnh đó.

Ông Borrell viết: “Chúng ta cần nhau để giúp ổn định thế giới này”. “Các thách thức mà chúng ta đang đối mặt không cho phép chúng ta có cách nào khác ngoài việc hợp tác chặt chẽ để tránh xung đột và đảm bảo tôn trọng luật pháp quốc tế”.

Các cuộc tập trận quân sự giữa các Đồng minh và Đối tác củng cố các nỗ lực duy trì một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), một tổ chức tư vấn có trụ sở tại London, vào tháng 5 năm 2024, Hoa Kỳ đã tham gia 1.113 nhiệm vụ huấn luyện song phương, tiểu đa phương và đa phương với các quốc gia trong khu vực từ năm 2003 đến 2022. Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) tham gia khoảng 130 cuộc tập trận như vậy trong cùng giai đoạn.

Được phát hành vào năm 2023, Chiến lược An ninh Quốc gia đầu tiên của New Zealand kêu gọi một “mạng lưới quan hệ đối tác mạnh mẽ” để bảo vệ tính toàn vẹn của các quốc gia và cải thiện quan hệ quốc tế. Chiến lược này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hỗ trợ các liên minh như vậy.

Tiến sĩ Prashanth Parameswaran, một nghiên cứu viên tại một tổ chức nghiên cứu có tên Trung tâm Wilson, nói với DIỄN ĐÀN: “Các quốc gia trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang xây dựng nhiều quan hệ đối tác hơn để tối đa hóa cơ hội và quản lý các thách thức trong một thế giới ngày càng có tính cạnh tranh về địa chính trị và phức tạp về kinh tế”.

Các mối quan hệ Song phương, Ba bên, Tiểu Đa phương, Đa phương

Năm mươi năm trước, Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Diễn đàn các Quốc đảo Thái Bình Dương (PIF) là những tổ chức mới thành lập. Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á được thành lập vào giữa những năm 1980. Giờ đây, họ là những tổ chức tiên phong trong hợp tác khu vực, ngày càng có thêm thành viên và tầm ảnh hưởng quốc tế.

Khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương có nhiều tổ chức hợp tác. Có các liên minh song phương như Úc và Philippines; các liên minh ba bên bao gồm Ấn Độ, Nhật Bản và Indonesia; các liên minh nhỏ như nhóm Bộ Tứ gồm Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và Hoa Kỳ; và các nhóm đa phương lớn hơn. ASEAN có 10 quốc gia thành viên. PIF – tổ chức đại diện cho các quốc gia Thái Bình Dương Xanh trải dài hàng nghìn kilômét trên Thái Bình Dương, có 18 thành viên. Hiệp hội Hợp tác Khu vực Nam Á, một liên minh của các quốc gia Nam Á có trụ sở tại Kathmandu, Nepal, có 8 thành viên.

Các Đồng minh và Đối tác cùng chung tay trong những thời điểm khủng hoảng, từ động đất ở Nhật Bản, sạt lở đất ở Papua New Guinea cho đến khủng hoảng kinh tế ở Sri Lanka.

Các nhóm khu vực có phạm vi hoạt động khác nhau, trong đó các liên minh nhỏ hơn thường có mục tiêu cụ thể hơn. Các liên minh song phương, ba bên và nhỏ đang thúc đẩy các nhóm đa phương truyền thống suy nghĩ lại về sứ mệnh của mình. Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim gọi đây là “thời đại của sự biến động”. 

Các liên minh ngày nay đang ngày càng hướng đến việc xây dựng chính sách và đạt được kết quả cụ thể. Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh quốc phòng Đối thoại Shangri-La ở Singapore vào tháng 6 năm 2024: “Điều quan trọng cần nhớ là mỗi khi chúng ta đến đây, chúng ta không chỉ đến để tổ chức các cuộc họp”. “Chúng ta thực sự đang đạt được những kết quả cụ thể”.

Ngoại trưởng Úc Penny Wong, trong bài phát biểu tại trường King’s College London vào tháng 1 năm 2023, đã lưu ý rằng Úc trở thành đối tác đối thoại đầu tiên của ASEAN vào năm 1974, bảy năm sau khi tổ chức này được thành lập. Nhiều điều đã thay đổi. Bà Wong nói: “Khi các động lực an ninh và kinh tế vốn tồn tại hàng thập kỷ đang thay đổi, môi trường chiến lược cũng đang biến đổi”. “Mỗi chúng ta đều có vai trò trong việc tái định hình này”.

Bà cho biết, các lợi ích chung rất đa dạng: khí hậu, cơ sở hạ tầng, an ninh lương thực, phát triển kinh tế, cơ hội và khả năng phục hồi. Những thách thức có thể được giải quyết tập thể trong khi vẫn tôn trọng chủ quyền của từng quốc gia. Bà nói: “Tất cả chúng ta đều tìm kiếm các mối quan hệ đối tác minh bạch, tạo ra giá trị kinh tế và xã hội”. 

Giáo sư Al Oehlers tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á – Thái Bình Dương Daniel K. Inouye chia sẻ với DIỄN ĐÀN rằng có nhiều lý do khiến các mối quan hệ đối tác phát triển mạnh mẽ trong năm thập kỷ qua. Toàn cầu hóa, mở rộng vào những năm 1980, đã thúc đẩy sự kết nối và phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng giữa các nền văn hóa và nền kinh tế trên thế giới. Các hệ thống giao tiếp và vận chuyển được cải thiện, cùng với chi phí đối đầu ngày càng cao, đã góp phần thúc đẩy sự chuyển đổi này. Ông nói: “Chúng ta đều chia sẻ những vấn đề tương tự, và giải quyết chúng cùng nhau sẽ hiệu quả hơn”.

Các Quan hệ Đối tác

Một số liên minh và đối tác tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương được ghi nhận về tính bền vững, hiệu quả và những đặc điểm nổi bật: 

ASEAN: Các nhà ủng hộ cho rằng cách tiếp cận “không can thiệp sâu” rất phù hợp với nhóm đa dạng gồm các quốc gia Đông Nam Á này, nơi có nhiều hình thức chính phủ và liên kết đối ngoại đa dạng, đồng thời đóng vai trò là trung tâm ngoại giao. Liên minh bao gồm Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Miến Điện, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam, được thành lập vào năm 1967 để giải quyết các vấn đề kinh tế và an ninh.

PIF: Các thành viên của tổ chức này — gồm 16 quốc đảo và hai lãnh thổ thuộc Pháp — tăng cường tiếng nói của mình bằng cách truyền đạt trên trường quốc tế thông qua cơ chế hợp tác này, được thành lập năm 1971. Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington, D.C. nhận định: “Tổ chức này tạo ra một vị thế vững mạnh từ đó các quốc gia nhỏ ở Thái Bình Dương có thể tương tác với các đối tác lớn hơn”. Mực nước biển dâng cao và các cơn bão ngày càng dữ dội là những mối quan tâm sống còn hàng đầu của PIF.

Bộ Tứ: Ban đầu được thành lập để ứng phó với trận sóng thần ở Ấn Độ Dương năm 2004, quan hệ đối tác không chính thức này tái nhóm vào những năm 2020 để đối phó với các vấn đề kinh tế, nhân đạo và an ninh tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Việc CHND Trung Hoa liên tục coi thường luật pháp quốc tế đã giúp gắn kết bốn nền dân chủ mạnh mẽ cũng như các cường quốc kinh tế của nhóm Bộ Tứ. Gần đây Bộ Tứ đã tập trung vào các công nghệ then chốt và mới nổi.

Thỏa thuận AUKUS: Ra mắt năm 2021, quan hệ đối tác an ninh này giữa Úc, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ thúc đẩy một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở, an toàn và ổn định. Quan hệ đối tác này sẽ thiết kế, đóng và hạ thủy tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân được trang bị vũ khí thông thường cho Hải quân Hoàng gia Úc. Đồng thời, quan hệ đối tác này sẽ thúc đẩy các khả năng khác như công nghệ lượng tử; trí tuệ nhân tạo và tự động hóa; vũ khí siêu thanh và chống siêu thanh; chiến tranh điện tử; và phòng thủ không gian mạng.

Các Cuộc Tập trận Quân sự

Sự gia tăng mạnh mẽ về số lượng và độ phức tạp của các hoạt động huấn luyện lực lượng vũ trang phản ánh sự phát triển của các quan hệ đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Một mục tiêu là đào tạo các lực lượng quân sự đồng minh và đối tác thành các lực lượng có khả năng phối hợp hoạt động thông qua giảng dạy trong lớp học, trao đổi chuyên môn, huấn luyện thực địa, mô phỏng chỉ huy và kiểm soát, và diễn tập bắn đạn thật. Những bên tham gia và quan sát viên ghi nhận nhu cầu ngày càng tăng về các cuộc tập trận đa quốc gia.

Việc thực hành di chuyển quân và thiết bị trong một khu vực nhất định mang lại giá trị to lớn, theo lời Trung tá Quân đội Úc Michael Henderson, sĩ quan chỉ huy Trung đoàn Thiết giáp 1 và là tư lệnh phái đoàn Úc tại cuộc tập trận Siêu Lá chắn Garuda ở Indonesia năm 2023. Trung tá Henderson nói trong một tuyên bố của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ: “Đó là một trong những mục tiêu chính của chúng tôi với tư cách là Lực lượng Quốc phòng Úc, chỉ để thể hiện khả năng và sự sẵn sàng triển khai lực lượng chiến đấu đáng tin cậy trong khu vực này và có thể làm điều đó cùng với các Đối tác và Đồng minh”.

Cuộc tập trận Siêu Lá chắn Garuda 2024 có sự tham gia của 10 quốc gia và 12 quốc gia quan sát. Binh sĩ Indonesia và Hoa Kỳ đã được tăng cường bởi nhân sự từ Úc, Canada, Pháp, Nhật Bản, New Zealand, Singapore, Hàn Quốc và Vương quốc Anh, với tổng số khoảng 5.500 quân nhân. Thiếu tá Carl Schroeder, tư lệnh Đại đội B của Quân đội Anh, đóng quân tại Brunei, nói với DIỄN ĐÀN rằng cuộc tập trận đa quốc gia nâng cao sự hiểu biết của mỗi đơn vị về các quân đội khác. Ông nói: “Vấn đề là chúng ta đang xây dựng những mối quan hệ đó ngay bây giờ, để trong tương lai, chúng ta có thể dễ dàng nhấc điện thoại lên, gọi cho những người ở các quốc gia khác nhau và hỏi: ‘Chúng tôi có thể giúp gì cho các bạn?'”

Việc mở rộng các cuộc tập trận quân sự cho thấy những thách thức về hậu cần giúp các lực lượng tinh chỉnh công tác chuẩn bị cho chiến tranh hoặc cung cấp viện trợ nhân đạo. Ví dụ, những khoảng cách đại dương rộng lớn giữa các quốc gia Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương làm tăng độ phức tạp khi di chuyển nhân sự và thiết bị. Ông Flynn nói với tạp chí National Defense vào tháng 5 năm 2024: “Nếu bạn chỉ cần nghĩ về bản chất mở rộng của việc di chuyển và cơ động, cùng với hậu cần cần thiết để kết nối tất cả những điều đó lại với nhau, những gì chúng tôi làm ở đây thật phi thường”.

Các cuộc tập trận đa quốc gia đã mở rộng để bao gồm các công nghệ tiên tiến. Ví dụ, nhân sự quân sự từ hàng chục quốc gia đã được huấn luyện về khả năng trong miền không gian, cũng như trên đất liền và trên không, tại cuộc tập trận Hổ mang Vàng 2024 ở Thái Lan. Cuộc tập trận Keen Edge 2024 ở Nhật Bản cũng đã mở rộng sự hợp tác đa miền bằng cách thực hành đồng bộ hóa với Bộ Tư lệnh Không gian Hoa Kỳ và Bộ Tư lệnh Không gian mạng Hoa Kỳ. Theo báo cáo của Lực lượng Không gian Hoa Kỳ, những cuộc tập trận như vậy chuẩn bị cho các lực lượng hoạt động trong các lĩnh vực phần lớn chưa được khai thác.

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) vào tháng 5 năm 2024, các ưu tiên đã thay đổi đối với Hoa Kỳ và các Đồng minh và Đối tác kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc vào năm 1991, và các cuộc tập trận quân sự cũng đã thay đổi theo. Theo tổ chức nghiên cứu này, các hoạt động trong 30 năm qua bao gồm từ các tình huống đối phó với việc tăng cường vũ khí của Bắc Triều Tiên và khả năng xâm lược Đài Loan tự trị đến việc thực hiện các nhiệm vụ nhân đạo, tăng cường nỗ lực chống khủng bố, và bảo vệ tự do hàng hải ở Biển Đông.

Sự Hung hăng của CHND Trung Hoa

Trong khi các Đồng minh và Đối tác đã xây dựng các quan hệ đối tác định hướng kết quả, thì theo tạp chí Foreign Policy báo cáo vào tháng 12 năm 2023, sự hung hăng của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã làm tăng lo ngại giữa nhiều nước láng giềng. Tham vọng và sáng kiến đối ngoại của Bắc Kinh, cùng với mối quan hệ của họ với Nga và Bắc Triều Tiên, đã làm tổn hại đến uy tín của họ.

ĐCSTQ đang thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền và lãnh thổ trong khu vực, chẳng hạn như yêu sách bất hợp pháp đối với phần lớn Biển Đông bất chấp các tuyên bố chồng lấn của Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam. Tương tự, Bắc Triều Tiên đang đẩy các đồng minh của Hoa Kỳ ở Đông Bắc Á xích lại gần nhau hơn với các mối đe dọa tên lửa và hạt nhân của họ.

Các Đồng minh và Đối tác hơn bao giờ hết đều dựa vào quan hệ đối tác quốc phòng để đối phó với sự bành trướng quân sự của ĐCSTQ và các hành động khiêu khích của Bắc Triều Tiên vi phạm các nghị quyết của Liên Hợp Quốc.

Trên khắp khu vực, nhiều nước đã từ chối hoặc bị dẫn dắt sai lệch bởi các sáng kiến của ĐCSTQ:

Nhiều gói vay của ĐCSTQ, được đề xuất thông qua kế hoạch cơ sở hạ tầng Một Vành đai, Một Con đường, đã khiến các quốc gia, bao gồm cả Sri Lanka, mắc nợ không thể trả được.

Đề xuất an ninh năm 2022 của ĐCSTQ cho các quốc gia Thái Bình Dương Xanh đã thất bại khi nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ từ chối những đề nghị của Bắc Kinh. Theo báo cáo của Tập đoàn Rand, Quần đảo Solomon đã đơn phương ký một thỏa thuận an ninh bí mật với ĐCSTQ, điều này “đã làm tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của Trung Quốc” vì nó coi thường mong muốn đồng thuận khu vực của Diễn đàn các Quốc đảo Thái Bình Dương (PIF).

Yêu sách bất hợp pháp của ĐCSTQ đối với phần lớn Biển Đông đã khiến các quốc gia ven biển có yêu sách chồng lấn tức giận. Theo các nhà phân tích, việc hải cảnh và dân quân biển Trung Quốc quấy rối các tàu của Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam càng làm trầm trọng thêm những cảm xúc tiêu cực.

Việc ĐCSTQ ngược đãi và đàn áp các dân tộc thiểu số như người Duy Ngô Nhĩ và Tây Tạng cũng như việc trấn áp các nhà hoạt động dân chủ ở Hồng Kông đã vấp phải sự lên án rộng rãi.

Tương lai

Theo báo cáo của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ vào tháng 2 năm 2024, Hoa Kỳ, một bên ủng hộ hàng đầu về quan hệ đối tác, đã ghi nhận những tiến bộ chưa từng có trong những năm gần đây. Báo cáo nêu rõ: “Việc phát triển quan hệ đối tác của chúng ta thành các nhóm và đối thoại linh hoạt phù hợp với mục đích đã trở thành một công cụ quan trọng để chúng ta thúc đẩy các kết quả cụ thể”. “Chúng tôi đã củng cố các mối quan hệ song phương, tăng cường cấu trúc khu vực, và tập hợp sức mạnh tập thể của chúng tôi với các Đối tác và Đồng minh”.

Hoa Kỳ đã mở đại sứ quán tại Maldives, Quần đảo Solomon và Tonga vào năm 2023, và tại Vanuatu vào tháng 7 năm 2024, đồng thời nâng cấp quan hệ song phương với Indonesia và Việt Nam lên đối tác chiến lược toàn diện.

Mặc dù đôi khi có những thách thức và thất bại, “thật đáng chú ý khi quan sát thấy các liên minh và quan hệ đối tác của Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang ở mức sâu sắc và vững chắc nhất trong toàn bộ lịch sử của họ,” Foreign Policy ghi nhận vào tháng 12 năm 2023.

Ông Parameswaran từ Trung tâm Wilson cho biết, các hành động của CHND Trung Hoa là một lý do cho sự gia tăng quan hệ đối tác, nhưng các quốc gia Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương cũng đang phản ứng trước những thách thức đối với luật lệ quốc tế, áp lực lên các tổ chức đa phương như ASEAN, và sự gia tăng của các xu hướng như biến đổi khí hậu, thay đổi chuỗi cung ứng và số hóa.

Ông Parameswaran nói: “Sự gia tăng các quan hệ đối tác ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương có nghĩa là chúng ta sẽ thấy một bức tranh thể chế đa dạng hơn, với sự pha trộn phức tạp của các thỏa thuận song phương, tiểu đa phương và đa phương, trong đó đôi khi hình thức theo sau chức năng và đôi khi chức năng theo sau hình thức”.