Bảo vệ Đài Loan

Tiến sĩ Shale Horowitz/Đại học Wisconsin-Milwaukee

Sự tồn tại của Đài Loan như một nền dân chủ và xã hội tự do đang bị đe dọa nghiêm trọng. Mặc dù xâm lược và phong tỏa là những mối nguy hiểm lớn nhất, nhưng các mối đe dọa kinh tế và chính trị cũng đòi hỏi sự chú ý. Tất cả đều phụ thuộc lẫn nhau và đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ và liên tục giữa Nhật Bản, Đài Loan, Hoa Kỳ và các Đồng minh, Đối tác khác. Trong suốt thập kỷ qua, đã có những bước tiến đáng kể trong việc đối phó với các mối đe dọa, và ngày nay, những tiến bộ đó đã đạt được động lực có thể quyết định. Nếu tiếp tục, hành động gây hấn của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) rất có thể sẽ bị ngăn chặn hoặc đánh bại.

Hoa Kỳ vẫn cam kết với chính sách “Một Trung Quốc” lâu đời của mình, được hướng dẫn bởi Đạo luật Quan hệ Đài Loan, mà cựu Tổng thống Jimmy Carter đã ký thành luật vào năm 1979 sau khi Washington tuyên bố sẽ chính thức hóa quan hệ ngoại giao với CHND Trung Hoa. Đạo luật này cho phép quan hệ ngoại giao kinh tế và không chính thức giữa Đài Loan và Hoa Kỳ, công nhận CHND Trung Hoa là chính phủ hợp pháp của Trung Quốc nhưng không có lập trường về tình trạng của Đài Loan. 

Kể từ năm 1949, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã coi việc Đài Loan tiếp tục tự trị là một công việc chưa được xử lý xong. Ngay cả tư tưởng hẹp hòi và mang tính dân tộc hơn của Đặng Tiểu Bình, nhà lãnh đạo tối cao của CHND Trung Hoa từ năm 1978 đến đầu những năm 1990, cũng đã khiến việc sáp nhập Đài Loan trở thành mục tiêu chính trị đối ngoại dài hạn quan trọng nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Kể từ khi bắt đầu hiện đại hóa Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) vào những năm 1990, sự tích lũy khổng lồ về khả năng đã tập trung vào việc xâm lược Đài Loan và mở rộng khả năng hoạt động ra ngoài Biển Đông. Kể từ năm 2012, dưới thời Tổng Bí thư ĐCSTQ Tập Cận Bình, có một tư tưởng cấp bách về xây dựng một “Kỷ nguyên mới” và đạt được “sự phục hưng quốc gia” của Trung Quốc. Điều này bao gồm việc đưa Trung Quốc vào một vị trí nổi bật và trung tâm hơn trên sân khấu thế giới, tạo ra một sự thay thế cho trật tự quốc tế do Hoa Kỳ dẫn dắt và có lẽ quan trọng nhất, kiểm soát Đài Loan.

Mối đe dọa Quân sự: Đánh bại cuộc Xâm lược

Cuộc xâm lược là mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với Đài Loan. Răn đe là cách tốt nhất để bảo vệ chống lại mối đe dọa này. Nếu CHND Trung Hoa tin rằng một cuộc xâm lược không có khả năng thành công, điều này cũng sẽ ngăn chặn các mối đe dọa nhỏ hơn, chẳng hạn như phong tỏa hoặc các cuộc tấn công quân sự hạn chế. Nhưng nếu CHND Trung Hoa tin rằng một cuộc xâm lược có thể thành công, họ cũng có khả năng sẽ hành động đối với các mối đe dọa nhỏ hơn, nhằm có thể tiếp quản Đài Loan mà không cần đến một cuộc chiến toàn diện.

Cuộc xâm lược yêu cầu đổ bộ một lực lượng đủ lớn và sau đó xây dựng và duy trì lực lượng này cho đến khi sự kháng cự của Đài Loan thất bại. Các lực lượng Hoa Kỳ ở Tây Thái Bình Dương, nếu được giữ nguyên, có thể nhanh chóng phá hủy một hạm đội xâm lược của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) và các tàu hỗ trợ trực tiếp của họ. Do đó, Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã chuẩn bị một đòn tấn công đầu tiên quy mô lớn, không chỉ nhằm vào các căn cứ không quân và hải quân của Đài Loan và các tài sản quân sự quan trọng khác mà còn cả của Hoa Kỳ, Nhật Bản và các đồng minh khác.

Ba yếu tố cần thiết để đánh bại một cuộc tấn công phủ đầu của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) và cuộc xâm lược tiếp theo:

Thứ nhất, quân đội Đài Loan ngăn chặn một cuộc tấn công không kiểm soát từ phía kẻ xâm lược.

Thứ hai,quân đội Hoa Kỳ có đủ lực lượng tấn công còn sống sót và lực lượng tăng cường để phá hủy hoặc làm suy giảm hạm đội xâm lược của PLA; và các lực lượng Hoa Kỳ và Đài Loan ngăn chặn PLA sử dụng các cảng và sân bay địa phương để vận chuyển đủ quân tiếp viện và hàng hóa.

Thứ ba,Đài Loan hợp tác với nhiều lực lượng phòng thủ và hưởng lợi từ các mối quan hệ này.

Phần lớn thời gian trong 30 năm qua, Đài Loan đã chủ quan trước một mối đe dọa đang dần gia tăng. Chi tiêu quốc phòng đã giảm từ gần 5% GDP vào năm 1993 xuống khoảng 2% vào đầu những năm 2000. Hơn nữa, Đài Loan vẫn gắn bó với một chiến lược quân sự đối xứng, duy trì các tài sản không quân và hải quân tốn kém và dễ bị tổn thương để đối phó với các lực lượng của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) ngày càng tiên tiến.

Bắt đầu từ năm 2016, Đài Loan đã nhận thức được mối đe dọa gia tăng và bắt đầu chuẩn bị. Chi tiêu quốc phòng đã phục hồi lên khoảng 2,5% GDP vào năm 2024. Quan trọng hơn, một chiến lược bất đối xứng đã được áp dụng bên cạnh các năng lực đối xứng truyền thống. Cách tiếp cận này nhấn mạnh việc sử dụng đạn dược tên lửa và máy bay không người lái giá rẻ, có thể duy trì tốt hơn để nhắm vào các lực lượng xâm lược của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) trên đất liền, trên biển và trên không. Đài Loan cũng đã từ bỏ nỗ lực xây dựng một quân đội tình nguyện chuyên nghiệp và quay trở lại lực lượng nghĩa vụ quân sự. Các nỗ lực quan trọng khác bao gồm việc giảm thiểu tổn thất sớm của các khả năng đối xứng và không đối xứng bằng cách củng cố, phân tán và chuẩn bị di chuyển lực lượng; chuẩn bị huấn luyện để phản ứng nhanh chóng trước cuộc xâm lược tại một trong số ít các địa điểm có khả năng xảy ra nhất, đồng thời làm cho các sân bay và cảng liên quan trở nên bất khả dụng đối với kẻ xâm lược.

Hoa Kỳ cũng đã dần dần định hướng lại chiến lược của mình, nhận ra CHND Trung Hoa là mối đe dọa chính và Đài Loan là điểm nóng nguy hiểm nhất ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Việc chuẩn bị và mua sắm của Hoa Kỳ đã chuyển sang giải quyết một loạt vấn đề tương tự: củng cố, phân tán và chuẩn bị cơ động lực lượng khu vực; tăng cường khả năng tấn công tầm xa chi phí thấp hơn, khả năng tồn tại cao hơn và có khả năng tiêu diệt một lực lượng xâm lược của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA).

Mặc dù Hoa Kỳ theo đuổi chính sách mơ hồ về Đài Loan, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã công khai cam kết bảo vệ Đài Loan khỏi sự xâm lược, khiến khả năng các tổng thống tương lai sẽ gây ra xung đột bằng cách rút khỏi cam kết này trở nên ít hơn nhiều. Các quan chức Nhà Trắng đã liên tục nhấn mạnh trong những năm gần đây rằng chính sách của Hoa Kỳ đối với Đài Loan không thay đổi. Chính sách “Một Trung Quốc” của Hoa Kỳ được hướng dẫn bởi mục tiêu duy trì hòa bình và ổn định trên eo biển Đài Loan, một tuyến đường thủy quốc tế quan trọng đối với thương mại toàn cầu. Chính sách này duy trì hiện trạng bằng cách phản đối những thay đổi đơn phương từ Bắc Kinh hoặc Đài Bắc. Tuy nhiên, công chúng Hoa Kỳ và cả hai đảng chính trị lớn đã nhận thức rõ ràng hơn về mối đe dọa rộng lớn hơn từ CHND Trung Hoa.

Trong những năm gần đây, các nhà lãnh đạo Nhật Bản đã đưa ra những tuyên bố chưa từng có để ủng hộ Đài Loan, đồng thời khởi xướng những cải tiến quốc phòng lớn về số lượng và chất lượng. Cùng nhau, Nhật Bản và Hoa Kỳ có thể chuẩn bị và bảo vệ các căn cứ của Nhật theo những cách khiến cuộc xâm lược Đài Loan khó có thể thành công. Những nỗ lực này cũng bảo vệ các lợi ích cốt lõi khác của Nhật Bản và Hoa Kỳ — chẳng hạn như chuỗi đảo do Nhật Bản quản lý giữa Quần đảo Nội địa và Đài Loan, các căn cứ của Hoa Kỳ, và các tuyến đường biển quân sự và thương mại.

Mối đe dọa Kinh tế: Xây dựng Khả năng Phục hồi, Đa dạng hóa Chuỗi cung ứng

Mối đe dọa kinh tế đối với Đài Loan có hai khía cạnh chính: khả năng phục hồi trước sự xâm lược và phong tỏa; và tác động rộng lớn hơn đến nền kinh tế quốc tế. Khả năng phục hồi kinh tế liên quan đến việc bảo vệ và hỗ trợ cơ sở hạ tầng quan trọng và chuẩn bị để duy trì các dịch vụ và chức năng thiết yếu trong thời gian chiến tranh hoặc phong tỏa. Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) với mục đích làm gián đoạn các hoạt động quân sự và kinh tế của Đài Loan cũng như gây hoảng loạn, có thể sẽ tấn công các mạng lưới thông tin liên lạc và vận tải, lưới điện và các cơ sở hạ tầng khác. Một cuộc chiến ngắn hạn, khốc liệt hoặc một cuộc phong tỏa kéo dài đều có thể xảy ra. Các kế hoạch dự phòng phải được phát triển và thực hành để bảo vệ tất cả các hệ thống và dịch vụ quan trọng. Công chúng cần tham gia và học hỏi những điều lường trước có thể xảy ra. Giữa làn sương chiến tranh, điều này sẽ giúp xã hội dân sự vững mạnh của Đài Loan và mạng lưới các doanh nghiệp nhỏ và vừa phản ứng nhanh chóng và hiệu quả.

Vai trò quan trọng nhất của Đài Loan trong các chuỗi cung ứng quốc tế là trong lĩnh vực chất bán dẫn. Công ty Sản xuất Thiết bị Bán dẫn Đài Loan (TSMC), nhà sản xuất chip lớn nhất thế giới, sản xuất các con chip tiên tiến nhất cho một loạt các doanh nghiệp thiết yếu, từ ô tô và máy móc đến điện thoại di động và các thiết bị điện tử tiêu dùng khác. TSMC và các nhà sản xuất khác của Đài Loan chiếm hơn 60% sản lượng bán dẫn toàn cầu. Đài Loan cũng là nhà sản xuất chính toàn cầu về máy tính xách tay, máy công cụ và các linh kiện điện tử và điện quang khác nhau.

Trong những thập kỷ đầu của cải cách kinh tế của CHND Trung Hoa, Đài Loan đã chấp nhận hội nhập kinh tế với các chuỗi cung ứng toàn cầu của CHND Trung Hoa. Nhiều người tin rằng lợi ích cho Bắc Kinh sẽ khiến bất kỳ cuộc tấn công nào vào Đài Loan trở thành một loại hủy diệt lẫn nhau về kinh tế. Nhưng đây chưa bao giờ là quan điểm của chính phủ Trung Quốc. Họ tìm cách hấp thụ — và sau đó sao chép và thay thế — công nghệ và sản xuất của Đài Loan, đến mức mà xung đột chủ yếu đe dọa nền kinh tế Đài Loan, và các doanh nghiệp của họ trở thành những người ủng hộ CHND Trung Hoa trong nội bộ Đài Loan. Điều tương tự cũng áp dụng cho những người nước ngoài khác đang kinh doanh tại CHND Trung Hoa.

Đài Loan và các nước khác đã thức tỉnh trước thực tế này. Chi phí lao động gia tăng đã đẩy nhiều nhà sản xuất thâm dụng lao động từ CHND Trung Hoa chuyển sang Đông Nam Á và Ấn Độ. Các doanh nghiệp cũng phải đối mặt với tình trạng trộm cắp công nghệ tràn lan, phân biệt đối xử về quy định, và bị ép buộc bởi các đối tác địa phương và quan chức ĐCSTQ. Sự gia tăng mâu thuẫn địa chính trị, đàn áp chính trị cũng như sự gián đoạn do COVID-19 dưới thời ông Tập Cận Bình đã dẫn đến việc rút lui của đầu tư và “giảm rủi ro” trong chuỗi cung ứng – hướng tới việc tách rời chuỗi cung ứng cho các thị trường Trung Quốc và phi Trung Quốc.

Kết quả là đầu tư của Đài Loan vào CHND Trung Hoa đã giảm từ hơn 80% tổng đầu tư nước ngoài của họ vào năm 2012 xuống còn 13% vào năm 2023, khi đầu tư chuyển sang các khu vực khác ở châu Á và Hoa Kỳ. Kể từ năm 2016, Chính sách Hướng Nam của Đài Loan do Tổng thống lúc đó là Thái Anh Văn giới thiệu, đã hỗ trợ mở rộng thương mại, đầu tư, hợp tác giáo dục và văn hóa với 18 quốc gia ở Nam và Đông Nam Á và Châu Đại Dương. Thị trường xuất khẩu của Đài Loan cũng phát triển tương tự. Mặc dù việc đa dạng hóa xuất khẩu ra khỏi Trung Quốc ít đột ngột hơn, quá trình giảm thiểu rủi ro trong chuỗi cung ứng của Đài Loan đang được tiến hành.

Trong lĩnh vực bán dẫn, các chính sách khuyến khích Công ty Sản xuất Thiết bị Bán dẫn Đài Loan (TSMC) và các nhà sản xuất khác đa dạng hóa sản xuất trên các khu vực kinh tế chính của thế giới, trong khi sản xuất cao cấp của TSMC cho thị trường Trung Quốc vẫn chủ yếu ở Đài Loan. Đây cũng là một sự sắp xếp tốt hơn cho TSMC và các công ty tương tự của Đài Loan: Một cuộc chiến hoặc phong tỏa sẽ làm gián đoạn nguồn cung cho Trung Quốc, trong khi ít ảnh hưởng đến các đối tác của Đài Loan. Đồng thời, các nhà máy bị phá hủy hoặc gián đoạn sẽ không ngăn cản các công ty đa quốc gia có trụ sở tại Đài Loan, hoạt động từ các cơ sở vững mạnh ở nước ngoài, duy trì và nhanh chóng tái xây dựng hoạt động kinh doanh của họ.

Mối đe dọa Chính trị: Củng cố Ý chí

Cũng như tất cả các hoạt động quân sự phải phục vụ cho các mục tiêu chính trị và lựa chọn các chiến lược hợp lý về cả mặt chính trị và quân sự, chính trị là trọng tâm trong việc đối phó với mối đe dọa từ ĐCSTQ. Không thể làm được gì nếu thiếu ý chí chính trị. Ở Đài Loan, điều đó có nghĩa là các nhà lãnh đạo được bầu cử dân chủ, hoạt động thông qua hệ thống đa đảng, với các cơ chế kiểm soát và cân bằng quyền lực, đáp ứng ý kiến công chúng. Trong thập kỷ qua, nền dân chủ của Đài Loan đã vượt qua sự tự mãn cũ của mình và hướng tới bảo vệ tốt hơn hòn đảo khỏi các mối đe dọa quân sự và kinh tế của ĐCSTQ.

Điều này đã xảy ra như thế nào và tại sao, và nó dự báo điều gì? Một yếu tố kích hoạt quan trọng là Phong trào Hoa Hướng Dương năm 2014, trong đó các cuộc biểu tình do sinh viên lãnh đạo đã ngăn chặn một thỏa thuận thương mại dịch vụ mà những người phản đối cho rằng sẽ mang lại cho CHND Trung Hoa quá nhiều ảnh hưởng đối với Đài Loan, đặc biệt là trong lĩnh vực viễn thông, truyền thông, dư luận và chính trị. Năm 2016, phong trào này đã giúp bầu ra chính phủ của Đảng Dân Tiến (DPP), chính phủ này đã giám sát các cải cách đối với chiến lược phòng thủ chiến tranh đối xứng truyền thống của Đài Loan và chính sách kinh tế hội nhập với Trung Quốc. Những thay đổi chính sách này phản ánh những thay đổi cơ bản trong dư luận qua các thập kỷ trước đó, với các cuộc thăm dò cho thấy ngày càng có nhiều người dân trên đảo có bản sắc tập trung vào Đài Loan, nhấn mạnh văn hóa địa phương, tự do và dân chủ. Công chúng vẫn cam kết mạnh mẽ duy trì hiện trạng chính trị để tránh một cuộc đối đầu căng thẳng với CHND Trung Hoa. Nhưng theo thời gian, các lựa chọn dài hạn phổ biến nhất ngày càng là duy trì hiện trạng vô thời hạn hoặc rời xa việc thống nhất với Trung Quốc.

Trong thập kỷ qua, sự thay đổi dần dần trong bản sắc này đã trở nên rõ ràng hơn nhờ các sự kiện bên ngoài. Đầu tiên, “Kỷ nguyên Mới” của ông Tập về “phục hưng dân tộc” của Trung Quốc là mối đe dọa lớn nhất đối với Đài Loan. Ông Tập không chỉ dừng ở những lời nói cứng rắn. Ông đã xóa bỏ các quyền tự do của Hồng Kông, vốn được ba người tiền nhiệm của ông dự định làm mô hình cho sự thống nhất hòa bình của Đài Loan, và ông đã tăng cường và thường xuyên hóa các cuộc xâm nhập và tập trận quân sự diễn tập xâm lược xung quanh Đài Loan. Thứ hai, cuộc xâm lược bất hợp pháp của Nga vào Ukraine cho thấy rằng chiến tranh quy mô lớn là một mối đe dọa cận kề và rằng các quốc gia nhỏ hơn, quyết tâm hơn có thể chống cự hiệu quả. Những sự kiện này đã củng cố sự ủng hộ cho các cải cách quân sự của Đài Loan. Khoảng 75% dân chúng Đài Loan ủng hộ việc gia hạn thời gian thực hiện nghĩa vụ quân sự từ bốn tháng lên một năm gần đây, trong khi 70% nói rằng họ sẽ chiến đấu để bảo vệ hòn đảo khỏi cuộc xâm lược.

Các mối đe dọa chính trị chính đối với việc Đài Loan hướng tới các chính sách quốc phòng và kinh tế hiệu quả hơn là gì? Mặc dù lễ nhậm chức tổng thống vào tháng 5 năm 2024 của ông Lại Thanh Đức, người kế nhiệm của bà Thái Anh Văn, đồng nghĩa với việc Đảng Dân Tiến (DPP) có nhiệm kỳ bốn năm thứ ba liên tiếp, nhưng không có đảng nào kiểm soát được quốc hội. Tuy nhiên, có sự đồng thuận đáng ngạc nhiên giữa ba đảng chính về các chính sách quân sự và kinh tế lớn — dựa trên cả ý thức hệ của đảng và sự ủng hộ của công chúng.

CHND Trung Hoa cũng đã xây dựng các chiến dịch gây ảnh hưởng đáng kể ở Đài Loan. Ví dụ, có một sự tuyên truyền mạnh mẽ và đe dọa theo quan điểm của ĐCSTQ: Đài Loan phải trở về với sự thống nhất của Trung Quốc; các nhà lãnh đạo Đài Loan đang phản bội đại dân tộc và văn hóa Trung Hoa thống nhất; dân chủ là một thất bại; và Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của ĐCSTQ là tốt còn Hoa Kỳ là xấu. Ngoài việc sai sự thật, những tuyên bố này không phổ biến ở Đài Loan và Tập Cận Bình đã khiến chúng trở nên càng ít phổ biến hơn.

Cách thứ hai hiệu quả hơn, Trung Quốc tìm cách ngụy trang những phiên bản tinh vi hơn của các lập luận này thông qua các kết nối chính trị địa phương, truyền thông đại chúng và mạng xã hội. Mục tiêu là làm gia tăng sự phân cực ở các thái cực và sự hoài nghi ở giữa. Tuy nhiên, dân chúng Đài Loan được coi là ít dễ bị ảnh hưởng bởi các hoạt động gây ảnh hưởng vì các cuộc thảo luận và tranh luận công khai mạnh mẽ giúp họ được thông tin về các vấn đề quan trọng. Các chiến dịch ảnh hưởng của CHND Trung Hoa cũng bị chống lại bởi các sáng kiến chính thức và các tổ chức xã hội dân sự sáng tạo. Hơn nữa, với việc ông Tập nắm quyền, Đài Loan ít có khả năng lơ là cảnh giác hơn.

Cùng nhau Giữ vững Con đường

Đài Loan đã đạt được tiến bộ đáng kể trong việc đối phó với các mối đe dọa quân sự, kinh tế và chính trị. Quân đội của Đài Loan được tài trợ tốt hơn và đang tiến tới việc phòng thủ bất đối xứng hiệu quả hơn, trong khi Nhật Bản và Hoa Kỳ thực hiện các sáng kiến bổ trợ. Đài Loan đang xây dựng khả năng phục hồi kinh tế trong nước và hợp tác với các đối tác để thiết lập các chuỗi cung ứng thay thế ở nước ngoài. Các cải cách này được thúc đẩy bởi sự lãnh đạo chính trị và dư luận, quyết tâm hơn trong việc đối phó với các mối đe dọa từ CHND Trung Hoa và bảo vệ tự do và thành tựu của Đài Loan.

Khi các chính sách hỗ trợ lẫn nhau tiếp tục đạt được sức ảnh hưởng cần thiết, việc duy trì tiến bộ trên mọi mặt trận trở nên vô cùng quan trọng. Việc làm như vậy đòi hỏi sự gắn kết liên tục giữa Nhật Bản, Đài Loan và Hoa Kỳ. Mỗi bên phải xây dựng các mối quan hệ chặt chẽ nhất có thể với những bên còn lại, truyền đạt năng lực, nhu cầu và đề xuất của mình và đáp ứng nhu cầu của các đối tác khác. Mỗi bên phải nỗ lực xuất sắc trong các lĩnh vực chịu trách nhiệm lớn nhất của mình — trên hết là ngăn chặn và đánh bại mối đe dọa xâm lược. Các xu hướng đang đi đúng hướng, nhưng thành công sẽ phải được duy trì trong nhiều thập kỷ. Các Đồng minh và Đối tác khác nên được khuyến khích tham gia vào nỗ lực này theo những cách phục vụ lợi ích của họ và tích hợp khả năng của họ. Ở đây cũng đã có những tiến bộ quan trọng, từ Úc qua Đông Nam Á đến Ấn Độ và châu Âu.