Sự dịch chuyển Hạt nhân

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Trong thập kỷ qua, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã tăng gấp đôi các lữ đoàn tên lửa chiến đấu trong Lực lượng Tên lửa Quân đội Giải phóng Nhân dân (People’s Liberation Army Rocket Force – PLARF), tiết lộ các tên lửa có khả năng phóng các đầu đạn thông thường và hạt nhân và công nghệ để trốn tránh hệ thống phòng thủ tên lửa. 

“Các công nghệ và mô hình triển khai của những vũ khí này là dấu hiệu quan trọng cho thấy hướng đi của lực lượng Trung Quốc”, theo một báo cáo có tiêu đề “Huân chương Lực lượng Tên lửa Quân đội Giải phóng Nhân dân 2023”, được xuất bản bởi Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến James Martin tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury tại Monterey ở California. “Điều này không chỉ cho thấy khả năng quân sự của Trung Quốc, mà còn cho thấy nỗi sợ hãi và quan niệm của nước này về cách tiến hành các cuộc chiến trong tương lai trong khu vực”.

Các nhà phân tích cho biết một dấu hiệu khác trong việc thay đổi chiến lược của Trung Quốc — ít nhất là trên mặt trận hạt nhân – là thay đổi trong lãnh đạo lực lượng tên lửa được tiết lộ vào tháng 7 năm 2023, khi Tổng Bí thư ĐCSTQ Tập Cận Bình đột ngột thay thế hai trong số các quan chức cấp cao nhất của PLARF. Một số người mô tả đây là cuộc cải tổ lãnh đạo quân sự lớn nhất của Bắc Kinh trong nhiều năm. 

Việc cải tổ có thể được thực hiện theo hai hướng. Thứ nhất, việc cải tổ cho thấy có khả năng ông Tập Cận Bình thay đổi bộ ba hạt nhân cho phép phóng tên lửa hạt nhân từ trên không, trên bộ hoặc trên biển, theo các chuyên gia. Thứ hai, việc cải tổ biểu thị nỗ lực của ông Tập Cận Bình nhằm loại bỏ hàng ngũ lãnh đạo bị cáo buộc tham nhũng và để lại xung quanh mình những người trung thành quyết liệt, những người sẽ làm điều đảng yêu cầu mà không hỏi han. Thế hệ lãnh đạo này bao gồm đội ngũ các lãnh đạo sẵn sàng sử dụng lực lượng quân sự để sáp nhập Đài Loan tự trị nếu ông Tập Cận Bình ra lệnh.  

Lyle Morris, nhà nghiên cứu chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia tại Viện Chính sách Xã hội Châu Á, nói với BBC: “Cuộc thanh trừng mới nhất là rất quan trọng [khi] Trung Quốc đang thực hiện một trong những thay đổi sâu sắc nhất trong chiến lược hạt nhân trong nhiều thập kỷ.” Ông Morris nói với BBC: “Ông Tập Cận Bình đã củng cố quyền kiểm soát Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) theo những cách chưa từng có, nhưng điều đó không có nghĩa là việc này đã xong. Ông Tập Cận Bình vẫn lo lắng về tham nhũng trong hàng ngũ và đã báo hiệu rằng đội ngũ vẫn chưa đạt được lòng trung thành tuyệt đối với [đảng]”.

Tình trạng bất đồng trong hàng ngũ?

Ông Tập Cận Bình giữ chức Chủ tịch Quân ủy Trung ương ĐCSTQ (Central Military Commission – CMC), do đó ông cũng là Tổng tư lệnh của tất cả các chi nhánh PLA. Ông đòi hỏi lòng trung thành tuyệt đối, đã trấn áp các vụ được cáo buộc là tham nhũng trong toàn quân đội kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012. Kết quả là, ông Tập Cận Bình trước đây đã thanh trừng các nhà lãnh đạo cấp cao khác, bao gồm Phòng Phong Huy (Fang Fenghui), cựu tham mưu trưởng Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Ông Phòng Phong Huy đã bị kết án tù chung thân vào năm 2019 vì tội tham nhũng, tờ Washington Post đưa tin.    

Hai nhà lãnh đạo lực lượng tên lửa bị xuống chức cũng được cho là đang bị đơn vị chống tham nhũng của PLA điều tra vì cáo buộc rò rỉ bí mật quân sự. Người ta cũng không nhìn thấy Tướng Lý Ngọc Siêu (Li Yuchao), cựu lãnh đạo lực lượng tên lửa, cũng như cấp phó của ông và ủy viên chính trị của PLARF, Tướng Lưu Quang Bân (Liu Guangbin) trong nhiều tuần trước khi bị cách chức. Truyền thông nhà nước Trung Quốc không đưa ra lời giải thích nào về nơi ở hoặc lý do tại sao hai lãnh đạo bị thay thế. 

“Tình trạng thiếu minh bạch, đặc biệt là những lời giải thích thẳng thắn của người phát ngôn chính phủ, gây tổn hại đến uy tín của Trung Quốc ở nhiều cấp độ, khiến các nhà phân tích suy đoán về không chỉ lý do cho những thay đổi nhân sự này mà cả phạm vi và mức độ của điều đang xảy ra”, Drew Thompson, nhà nghiên cứu cao cấp tại Trường Chính sách công Lý Quang Diệu của Đại học Quốc gia Singapore, đã viết trong bài phân tích về ý nghĩa của những thay đổi lãnh đạo của Lực lượng Tên lửa Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLARF). “Bản năng của tôi cho tôi biết đây không phải là một vụ chống tham nhũng mà là nỗ lực mang tính chính trị hóa hơn để thay thế các quan chức cấp cao đang hoạt động và đã nghỉ hưu mà ông Tập Cận Bình tin rằng có nguy cơ chính trị đối với đảng. Những quan chức này có khả năng bị đánh giá là không trung thành, hoặc không hoàn toàn trung thành với ông Tập Cận Bình và đảng”.

Ông Vương Hậu Bân (Wang Houbin), cựu phó tư lệnh Hải quân PLA (PLA Navy – PLAN) thay thế tướng Lý làm người đứng đầu mới của PLARF. Thay thế ông Lưu Quang Bân làm chính ủy mới là ông Từ Tây Thịnh (Xu Xisheng). Quá trình thăng tiến của các lãnh đạo này lên PLARF đánh dấu khởi đầu từ việc thăng chức cho nhân sự đã phục vụ trong đơn vị.

Cựu sĩ quan PLAN Yao Cheng, người đã trốn sang Hoa Kỳ vào năm 2016, nói với Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (Voice of America – VOA) rằng ông Tập Cận Bình đã mất quyền kiểm soát lực lượng tên lửa và khẳng định rằng Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) ngày càng không sẵn sàng cam kết trung thành với nhà lãnh đạo ĐCSTQ. Ông cũng gọi Vương Hậu Bân, người mà ông từng phục vụ cùng trong hải quân, là nhà lãnh đạo “không đủ năng lực”.   

“Ông ta là người ngoan ngoãn và đi theo sự dẫn dắt của ông chủ”, Yao nói với VOA. “Điểm yếu của ông ta là từ lâu đã là một sĩ quan tham mưu, chưa bao giờ lãnh đạo quân đội và thiếu chuyên môn. Ông ta không thể quản lý tốt lực lượng tên lửa, bởi vì đối với lĩnh vực này, ông ta là tay nghiệp dư, không thuyết phục được lực lượng tinh anh và bị coi thường”.

Mặc dù nhiều chi tiết về việc cải tổ PLARF vẫn còn là điều bí ẩn, một nhà phân tích đã nói với The China Project vào tháng 8 năm 2023 rằng có một điều rõ ràng: “Rất khó để loại bỏ tham nhũng, ngay cả đối với lãnh đạo quyền lực như Tập Cận Bình”, theo ông Neil Thomas, nhà nghiên cứu về chính trị Trung Quốc tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc của Viện Chính sách Xã hội Châu Á. “Việc Trung Quốc vẫn còn tham nhũng sau khi ông Tập Cận Bình bắt đầu chiến dịch chống tham nhũng không có gì đáng ngạc nhiên”. 

Thúc đẩy thêm suy đoán về tình trạng bất đồng trong hàng ngũ là những thắc mắc vào đầu tháng 9 năm 2023 về tình trạng của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc khi đó là Lý Thượng Phúc (Li Shangfu), người mà Đại sứ Hoa Kỳ tại Nhật Bản Rahm Emanuel cho biết đã không nhìn thấy trước công chúng trong nhiều tuần.

“Đội hình nội các của Chủ tịch Tập Cận Bình hiện giống với tiểu thuyết “Và rồi chẳng còn ai” (And Then There Were None) của Agatha Christie. Đầu tiên, Bộ trưởng Ngoại giao Tần Cương (Qin Gang) mất tích, sau đó các chỉ huy Lực lượng Tên lửa mất tích. Và bây giờ Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc đã không xuất hiện trước công chúng trong hai tuần. Ai sẽ giành chiến thắng trong cuộc đua thất nghiệp này? Tuổi trẻ Trung Quốc hay nội các của ôngTập Cận Bình? #Bí ẩn trong Tòa nhà Bắc Kinh (#MysteryInBeijingBuilding),” Emanuel đăng trên nền tảng truyền thông xã hội X vào ngày 7 tháng 9.

Một tuần sau, các báo cáo tin tức xác nhận rằng chính quyền Trung Quốc đã đưa ông Lý Thượng Phúc vào diện điều tra về các cáo buộc không xác định liên quan đến việc mua sắm thiết bị quân sự, Reuters đưa tin.  

“Cộng đồng quốc tế đều đang đặt nhiều câu hỏi với hai nhân vật là Bộ trưởng Ngoại giao và Bộ trưởng Quốc phòng. Có khả năng cả hai người đều bị loại bỏ mà không có lời giải thích hay cân nhắc vì nhận thức toàn cầu”, ông Thompson nói với CNN. “Điều này châm ngòi thêm cho cuộc khủng hoảng niềm tin ở Trung Quốc. Điều này nhấn mạnh tình trạng thiếu minh bạch và bản chất hoàn toàn không rõ ràng của việc ra quyết định ở Trung Quốc”.

Tin tức xuất hiện vào tháng 10 năm 2023 rằng ông Lý Thượng Phúc đã chính thức bị sa thải với tư cách là bộ trưởng quốc phòng, loại bỏ ông khỏi các vị trí nhà nước trong Quân ủy Trung ương ĐCSTQ (CMC) và là một trong năm ủy viên quốc vụ viện của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) — vị trí cấp cao trong nội các vượt xa một bộ trưởng thông thường, theo CNN. Trước khi Lý Thượng Phúc được thăng chức Bộ trưởng Quốc phòng vào tháng 3 năm 2023, ông từng là người đứng đầu bộ phận phát triển thiết bị của CMC phụ trách mua sắm vũ khí. Theo CNN, năm 2018, Hoa Kỳ đã trừng phạt ông về việc CHND Trung Hoa mua vũ khí của Nga.

Các báo cáo cũng cho thấy ông Tần Cương đang bị ĐCSTQ điều tra về “các vấn đề lối sống”, một cụm từ thường có nghĩa là hành vi sai trái về tình dục, theo Forbes. Nhiều nguồn tin báo cáo rằng ông Tần Cương bị cáo buộc đã ngoại tình và có con riêng ở Hoa Kỳ. 

Ý nghĩa về an ninh

Người ta vẫn chưa biết tác động việc thay đổi lãnh đạo của Lực lượng Tên lửa Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLARF) đối với an ninh và ổn định khu vực. Tuy nhiên, các động thái của ông Tập Cận Bình đã thúc đẩy các cuộc đối thoại về khả năng bộ ba hạt nhân sẽ giúp tăng cường khả năng răn đe hạt nhân của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA).

PLA “cuối cùng sẽ tích hợp khả năng phòng thủ và tấn công hạt nhân của hải quân và không quân. Đây là một xu hướng không thể tránh khỏi”, Chang Ching, nhà nghiên cứu tại Hiệp hội Nghiên cứu Chiến lược có trụ sở tại Đài Bắc, nói với Đài tiếng nói Hoa Kỳ (VOA). “Tôi tin rằng các sĩ quan liên quan đến vũ khí hạt nhân từ cả hải quân và không quân đã phục vụ trong lực lượng tên lửa trước cuộc cải tổ lãnh đạo hàng đầu. Trung Quốc cuối cùng đã tiến tới việc có một lực lượng hạt nhân với cấu trúc chỉ huy thống nhất”.

Chang cho biết một số người đã đặt câu hỏi liệu Vương Hậu Bân, nhà lãnh đạo lực lượng tên lửa mới, đã từng làm việc trong đơn vị tên lửa hạt nhân của Hải quân Trung Quốc (PLAN) hay liệu cấp phó mới của ông, Từ Tây Thịnh, có kinh nghiệm với phi đội máy bay ném bom của không quân hay không. Nếu có, người ta sẽ thúc đẩy suy đoán về một bộ ba. 

Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (Department of Defense – DOD) ước tính Bắc Kinh đã dự trữ lên tới 400 đầu đạn hạt nhân khi nỗ lực nâng cấp để triển khai đầu đạn hạt nhân bằng đường hàng không, đường bộ hoặc đường biển. Các chuyên gia dự đoán CHND Trung Hoa sẽ có hơn 1.000 đầu đạn vào cuối thập kỷ này, Tư lệnh Bộ Tư lệnh Chiến lược Hoa Kỳ (U.S. Strategic Command – USSTRATCOM), Tướng Anthony Cotton nói với Ủy ban Quân vụ Hạ viện Hoa Kỳ về Lực lượng Chiến lược vào tháng 3 năm 2023.

Theo Tướng Cotton, không bị hạn chế bởi các hạn chế của hiệp ước kiểm soát vũ khí, ĐCSTQ đang triển khai thế hệ tên lửa di động mới, với nhiều phương tiện tái nhập có thể nhắm mục tiêu độc lập và khả năng hỗ trợ thâm nhập.

Ông Cotton cho biết, khả năng hạt nhân của ĐCSTQ vượt quá chính sách “răn đe tối thiểu” mà CHND Trung Hoa tuyên bố từ lâu. Khả năng của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đang phát triển với tốc độ đáng báo động. Bắc Kinh đang đầu tư “đáng kể” để mở rộng kho vũ khí hạt nhân trên không, trên bộ và trên biển, xây dựng cơ sở hạ tầng để hỗ trợ việc mở rộng đáng kể lực lượng hạt nhân của mình.

“Quỹ đạo tiến bộ hạt nhân của CHND Trung Hoa cho thấy một kho vũ khí hạt nhân lớn, đa dạng với khả năng tấn công phủ đầu và mức độ sống sót, độ tin cậy và hiệu quả cao”, ông Cotton nói. “Khi được xem xét trong bối cảnh Trung Quốc đầu tư mạnh vào NC3 [các hoạt động của doanh nghiệp chỉ huy, kiểm soát và truyền thông hạt nhân] cũng như tăng cường công tác sẵn sàng, hành vi hiện đại hóa hạt nhân của CHND Trung Hoa khiến tăng khả năng mang đến cho nước này một loạt các lựa chọn tấn công trước và trong cuộc khủng hoảng hoặc xung đột thông thường. CHND Trung Hoa có thể tin rằng vũ khí hạt nhân là thành phần quan trọng trong chiến lược chống can thiệp của nước này. Trung Quốc có thể sử dụng những vũ khí này một cách cưỡng chế chống lại quốc gia, đồng minh hoặc đối tác của chúng ta”.  

Hiện đại hóa với tốc độ đáng báo động

Giống như Bộ Tư lệnh Chiến lược Hoa Kỳ (USSTRATCOM), Bộ Tư lệnh miền Bắc Hoa Kỳ (U.S. Northern Command – USNORTHCOM) coi tốc độ PLA tiếp tục hiện đại hóa là đáng báo động. 

“Sẽ là ngây thơ khi nghĩ rằng cuộc chạy nước rút của CHND Trung Hoa trong việc phát triển các công cụ mạng tiên tiến, khả năng hàng hải và công nghệ siêu thanh chỉ có ý nghĩa khu vực khi Trung Quốc tiếp tục phát triển các khả năng chiến lược và thông thường tầm xa tiên tiến cũng như cơ sở hạ tầng cần thiết để triển khai sức mạnh quân sự ở khoảng cách xa hơn”, Tư lệnh Bộ Tư lệnh Miền Bắc Hoa Kỳ (USNORTHCOM), Tướng Glen D. VanHerck nói với Ủy ban Quân vụ Hạ viện Hoa Kỳ vào tháng 3 năm 2023. “Nền tảng cho sự tăng trưởng này là quá trình mở rộng nhanh chóng đang diễn ra để CHND Trung Hoa mở rộng kho dự trữ hạt nhân từ ước tính của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ (DOD) là hơn 400 hiện nay lên khoảng 1.500 vào năm 2035”.

Phân tích nguồn mở cung cấp manh mối về động lực hiện đại hóa hạt nhân của Bắc Kinh, nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn để khám phá sức nặng của các kế hoạch của ông Tập Cận Bình.

Bà Fiona Cunningham, trợ lý giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Pennsylvania và là học giả không thường trú trong Chương trình Chính sách Hạt nhân tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, đã viết trong một báo cáo tháng 6 năm 2023 có tiêu đề “Những điều chưa biết về Chương trình Hiện đại hóa Hạt nhân của Trung Quốc” (The Unknowns About China’s Nuclear Modernization Program), được xuất bản bởi Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí có trụ sở tại Washington, DC. “Trung Quốc đang xây dựng khả năng cải thiện khả năng trả đũa sau cuộc tấn công hạt nhân và khả năng đe dọa sử dụng hạt nhân trước tiên cho đòn bẩy cưỡng chế trong cuộc xung đột thông thường. Hiện Trung Quốc có thể làm những việc đó với lực lượng hạt nhân mà trước đây họ không thể làm được”.

Bà Cunningham khẳng định những thay đổi như vậy làm suy yếu niềm tin của các nhà hoạch định chính sách và nhà phân tích trước đây rằng ông Tập Cận Bình sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân chỉ trong tình huống tuyệt vọng.

“Tại sao Trung Quốc đã đợi đến tận bây giờ để xây dựng khả năng trả đũa mạnh mẽ hơn nhiều? Tại sao Trung Quốc lại đầu tư vào cơ sở silo sau hai thập kỷ tìm kiếm lực lượng hạt nhân cơ động hơn để tăng khả năng sống sót của kho vũ khí của mình? Có phải Trung Quốc đang phát triển các khả năng có thể cho phép chuyển đổi nhanh hơn sang hình thức sử dụng lần đầu trong tương lai như một hàng rào hoặc vì những lý do khác?” Bà Cunningham đã viết. “Có nhiều yếu tố có thể thúc đẩy quá trình hiện đại hóa hạt nhân của Trung Quốc. Nghiên cứu mới chỉ ra rằng một phần cho những thay đổi này đến từ việc Hoa Kỳ phát triển khả năng, nhưng phản ứng của Trung Quốc đối với những phát triển như vậy quá kịch tính hơn so với trước đây, điều này cho thấy có khả năng đang diễn ra các yếu tố khác”.