ASEAN thể hiện tình đoàn kết khi CHND Trung Hoa chà đạp bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Các thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations – ASEAN) đang củng cố quan hệ đối tác nhằm duy trì tình trạng ổn định ở Biển Đông. Những nỗ lực ngoại giao gần đây diễn ra khi nước Cộng hòa Nhân dân (CHND) Trung Hoa ngày càng hung hăng tuyên bố các cuộc đàm phán kéo dài hàng thập kỷ về một bộ quy tắc ứng xử (Code of Conduct – COC) cho tuyến đường thủy quan trọng này đang “diễn ra suôn sẻ”.

Tổng thống Indonesia Joko Widodo và Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. đã gặp nhau tại Manila vào đầu tháng 1 năm 2023 để thảo luận về hợp tác năng lượng và quốc phòng, bao gồm phát triển Biển Đông và tăng cường quan hệ giữa các nước Đông Nam Á.

Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền gần như tất cả các tuyến đường thủy — nơi có nguồn thủy sản sinh lợi và trữ lượng dầu mỏ khổng lồ và là đường dẫn cho hơn 72,6 triệu tỷ đồng (3 nghìn tỷ đô la) giá trị thương mại hàng năm — bất chấp phán quyết của tòa án quốc tế năm 2016 rằng tuyên bố chủ quyền của CHND Trung Hoa không có cơ sở pháp lý. CHND Trung Hoa đã tăng cường các chiến thuật thù địch trong vùng đặc quyền kinh tế (exclusive economic zone – EEZ) của Philippines trong những tháng gần đây, bao gồm hành vi bắn vòi rồng vào tàu Philippines, đâm tàu và lắp đặt các rào cản để ngăn chặn đánh bắt cá.

Ông Widodo một lần nữa đề cập đến căng thẳng hàng hải trong các cuộc đàm phán thương mại và đầu tư vào tháng 1 tại Hà Nội. Ông Widodo và Chủ tịch nước Việt Nam Võ Văn Thưởng “tái khẳng định tầm quan trọng của hòa bình, ổn định, an toàn, an ninh, tự do hàng hải và hàng không” ở Biển Đông, theo hãng tin Benar News.

Các nhà lãnh đạo ASEAN cũng đã ban hành một tuyên bố vào cuối năm 2023 cho thấy mối lo ngại về “những diễn biến ở Biển Đông có thể làm suy yếu hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực”.

Các nhà lãnh đạo “bày tỏ “sự thống nhất” cũng như “tình đoàn kết” với Philippines trong “lĩnh vực hàng hải của chúng tôi”, theo mô tả của bộ trưởng ngoại giao ASEAN. Tuyên bố này tinh tế bác bỏ mọi gợi ý rằng Trung Quốc hoặc bất kỳ cường quốc lớn nào nên thống trị lưu vực Biển Đông”, tờ Asia Times đưa tin.

ASEAN lần đầu tiên tiếp cận Bắc Kinh vào năm 1996 để xây dựng một COC ở Biển Đông giúp giải quyết các tranh chấp lãnh thổ. Các cuộc đàm phán chính thức bắt đầu vào năm 2002, nhưng các nhà phân tích nói rằng CHND Trung Hoa đã trì hoãn một thỏa thuận có khả năng giúp hạn chế nỗ lực áp đặt các yêu sách hàng hải rộng lớn. Gần đây nhất là ngày 11 tháng 1, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố rằng “các cuộc tham vấn đang diễn ra suôn sẻ” và CHND Trung Hoa hy vọng “sớm thông qua COC.”

CHND Trung Hoa đã phê chuẩn Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (United Nations Convention on the Law of the Sea – UNCLOS) vào năm 1996, cho phép các bên tuyên bố vùng đặc quyền kinh tế trải dài 200 hải lý từ bờ biển của lãnh thổ tự nhiên, lãnh thổ có thể cư trú.

Tuy nhiên, các yêu sách của CHND Trung Hoa đối với Biển Đông kéo dài tới 800 hải lý từ lục địa Trung Quốc, bất chấp UNCLOS và phán quyết của tòa án quốc tế duy trì các điều khoản của nó. Lãnh thổ hàng hải mà Bắc Kinh cố gắng thực hiện chủ quyền mở rộng vào các EEZ của Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam.

Trong một thỏa thuận không mang giá trị ràng buộc vào năm 2002 giữa ASEAN và CHND Trung Hoa — Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông — các nhà lãnh đạo cam kết sử dụng “các nguyên tắc được công nhận của luật pháp quốc tế” để điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia và giải quyết tranh chấp lãnh thổ “bằng các biện pháp hòa bình, không dùng đến đe dọa hoặc sử dụng vũ lực”.

Hơn 20 năm sau, Biển Đông “tồn tại dưới tình trạng đe dọa liên tục và thỉnh thoảng sử dụng vũ lực”, ông Raymond Powell, giám đốc dự án minh bạch hàng hải SeaLight tại Đại học Stanford của California, viết cho tạp chí The Diplomat. “Đó là một nơi mà nhiều tranh chấp không được giải quyết theo cách hòa bình, mà là bằng cách áp dụng và đe dọa bạo lực của Trung Quốc”.

Ông trích dẫn các nỗ lực của lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc muốn khẳng định quyền tài phán đối với các mỏ khí đốt của Indonesia, Malaysia và Việt Nam bên cạnh việc phong tỏa và các hành động gây hấn khác ở vùng biển Philippines.

Ông Powell cảnh báo rằng CHND Trung Hoa có thể sử dụng các cuộc đàm phán COC kéo dài làm vỏ bọc chính trị trong khi cố gắng giành quyền kiểm soát đối với khu vực rộng lớn mà nước này tuyên bố chủ quyền.