Các đập thủy điện của CHND Trung Hoa đe dọa sông Mê Kông

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Sông Mê Kông trải dài gần 5.000 kilomet từ cao nguyên Tây Tạng, uốn lượn qua Miến Điện, Lào, Thái Lan, Campuchia và cuối cùng là Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam. Con sông dài nhất Đông Nam Á mang theo trầm tích giàu chất dinh dưỡng, đóng vai trò tối cần thiết đối với sinh kế của những người sống dựa vào sông để làm nông nghiệp và thủy sản.

Nhưng dòng sông đang cạn dần. Theo phân tích của Trung tâm Stimson, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, D.C., trong những năm gần đây, con sông này có mực nước ở một trong những mức thấp nhất từng được ghi nhận, theo Đài Á châu Tự do đưa tin vào năm 2022. Ở hạ lưu sông Mê Kông, mực nước đôi khi thấp đến nỗi người dân có thể đi bộ qua sông. Phần lớn lượng trầm tích đem đến nguồn dinh dưỡng, mà 15 năm trước người ta ước tính đạt khoảng 143 triệu tấn mỗi năm, đang bị chặn lại. Theo một bài phóng sự vào tháng 8 năm 2023 của Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (Voice of America – VOA), những tình trạng như vậy góp phần gây ra tình trạng bấp bênh về lương thực và những cuộc khủng hoảng môi trường cho gần 60 triệu người dân ở hạ nguồn.

Tuy ghi nhận vai trò của biến đổi khí hậu, các chuyên gia cho rằng có một thủ phạm trực tiếp gây ra những tai họa cho dòng sông: việc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc) xây dựng các đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mê Kông, được gọi là Lan Thương ở Trung Quốc.

“Những con đập đóng vai trò là rào cản vật lý chặn các tuyến đường di cư của cá và giữ lại trầm tích và các chất dinh dưỡng, với các tác động gián tiếp lên … mực nước thấp hơn và nước mặn xâm nhập”, Tổ chức Động vật hoang dã Thế giới cho biết vào tháng 10 năm 2023.

Theo Reuters đưa tin vào tháng 12 năm 2022, CHND Trung Hoa đã xây dựng ít nhất 95 đập thủy điện trên các nhánh của sông Mê Kông. Kể từ năm 1995, nước này cũng đã xây dựng 11 đập lớn trên dòng chảy chính, với nhiều đập khác đã được lên kế hoạch và giúp xây dựng hai con đập ở Lào.

Vấn đề không chỉ ở các con đập, mà cả cách chúng được quản lý cũng góp phần tạo ra những cuộc khủng hoảng ở hạ lưu. Các nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh hành động mà ít lưu tâm đến các quốc gia khác trên dòng Mê Kông.

Ông Brian Eyler, giám đốc Chương trình Đông Nam Á thuộc Trung tâm Stimson, nói với VOA: CHND Trung Hoa “lấy nước ra khỏi sông trong mùa mưa và sau đó đưa nước trở lại trong mùa khô để sản xuất thủy điện”. “Điều đó làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán đang diễn ra hiện nay.”

Trung Quốc “phải công nhận rằng trong mùa mưa dòng chảy cần phải mạnh, và cho đến nay, Trung Quốc vẫn phủ nhận điều này”, ông nói.

Ủy hội Sông Mê Kông ước tính rằng đến năm 2040, lượng đất từ dòng sông đến vùng đồng bằng này sẽ đạt dưới 5 triệu tấn mỗi năm. Ủy hội này được thành lập vào năm 1995 bởi các quốc gia giáp với lưu vực sông và làm việc với các quốc gia thành viên để quản lý tài nguyên nước. Tuy nhiên, CHND Trung Hoa đã không ký thỏa thuận về việc chia sẻ nước với các nước láng giềng.

“Dòng sông không còn phù sa, đất bị nhiễm mặn”, ông Trần Văn Cung, người đã trồng lúa trong trang trại của gia đình ông ở Việt Nam trong hơn 40 năm qua, nói với Reuters.

Ông Cung, 60 tuổi, cho biết vụ thu hoạch của ông chỉ mang lại chưa được một nửa số tiền ông kiếm được vài năm trước, và hai đứa con cũng như hàng xóm của ông đã rời khỏi khu vực này để tìm việc làm.

“Không có phù sa,” ông nói, “chúng tôi chẳng còn gì”.