CHND Trung Hoa vẫn trì hoãn bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông
Nhân viên DIỄN ĐÀN
Một nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ để xây dựng bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) giữa Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) đã có một bước tiến gia tăng vào tháng 7 năm 2023. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng vẫn rất khó kiểm soát CHND Trung Hoa.
Các bộ trưởng ngoại giao ASEAN cho biết, thỏa thuận mới nhất đặt ra các hướng dẫn để đẩy nhanh các cuộc đàm phán về COC, nhưng dường như không giải quyết nội dung của bất kỳ thỏa thuận nào mà có thể làm giảm căng thẳng hoặc hướng dẫn cách giải quyết xung đột trong khu vực giàu tài nguyên này. Một COC, mà ASEAN đã theo đuổi từ những năm 1990, sẽ tạo ra “các quy tắc, thông lệ rõ ràng” để giải quyết các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông, mà là động mạch chính cho thương mại toàn cầu cũng như là nơi có nguồn cá sinh lợi và trữ lượng dầu mỏ khổng lồ.
Các nhà phân tích cảnh báo rằng CHND Trung Hoa đang cố tình trì hoãn, trong khi đó nước này tìm cách củng cố lợi ích trong khu vực trước khi đồng ý với một khuôn khổ cho sự ổn định khu vực. Ông Prashanth Parameswaran, nhà nghiên cứu toàn cầu của Chương trình châu Á của Trung tâm Wilson có trụ sở tại Hoa Kỳ, viết: “Trung Quốc đã trì hoãn một thỏa thuận mà sẽ hạn chế quyền tự do hành động của Trung Quốc” và sử dụng khả năng ngày càng gia tăng của mình để thực thi các khẳng định chủ quyền sâu rộng.
Vấn đề là sự quấy rối liên tục của CHND Trung Hoa đối với các nước láng giềng Đông Nam Á trong tuyến đường thủy đang tranh chấp. CHND Trung Hoa tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ vùng biển này, mặc dù một tòa án quốc tế đã phán quyết vào năm 2016 rằng sự khẳng định đó không có cơ sở pháp lý. Phớt lờ phán quyết, Bắc Kinh thường xuyên chặn các tàu đánh cá cũng như cố gắng ngăn chặn các hoạt động quân sự và thăm dò bằng các cuộc “tuần tra” mà diễn ra gần như hàng ngày trong các khu vực tranh chấp. Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam có các khẳng định chủ quyền hàng hải chồng chéo với CHND Trung Hoa.
Sự hung hãn của CHND Trung Hoa đối với các bên đối thủ ở Biển Đông mà có khẳng định chủ quyền đã tiếp tục diễn ra kể từ những năm 1980. Chỉ riêng trong năm qua, Philippines tiết lộ rằng một tàu của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã hướng một tia laser cấp quân sự vào một tàu Cảnh sát biển Philippines, tạm thời làm mù mắt các thành viên thủy thủ đoàn; PLA đã bắn vòi rồng vào các tàu Philippines cung cấp vật tư cho Binh lính trên Bãi Cỏ Mây; cũng như ngư dân Việt Nam báo cáo bị thương sau một cuộc tấn công bằng vòi rồng của PLA.
Theo Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á, CHND Trung Hoa đã củng cố các khẳng định chủ quyền mở rộng đối với các thực thể hàng hải nhân tạo, qua đó tạo ra ít nhất 3.200 mẫu đất mới kể từ năm 2013. Đầu năm 2023 Đài Á châu Tự do đưa tin rằng mặc dù Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) Tập Cận Bình hứa sẽ không quân sự hóa các tiền đồn, hình ảnh vệ tinh cho thấy các hệ thống tên lửa đã được đặt trên quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa đang tranh chấp.
Hoa Kỳ thường xuyên tiến hành các hoạt động tự do hàng hải định kỳ trong vùng biển quốc tế của Biển Đông, thể hiện quyền bay, đi thuyền và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép. Hoa Kỳ, các Đồng minh và Đối tác đảm bảo sự thịnh vượng kinh tế thông qua các tuyến đường biển an toàn và an ninh.
Trong khi đó, các yêu cầu của CHND Trung Hoa đã làm chậm các cuộc đàm phán COC. Trang web tin tức Medcom.id của Indonesia đưa tin rằng Bắc Kinh đã nhấn mạnh thỏa thuận này không ràng buộc, điều này có thể không đủ để đảm bảo việc tuân thủ.
Tạp chí The Diplomat đưa tin rằng các nhà đàm phán CHND Trung Hoa cũng đã kêu gọi một biện pháp mà cho phép bất kỳ bên nào ký kết COC phủ quyết các cuộc tập trận hải quân với những bên không ký kết. Tuy nhiên, nhiều thành viên ASEAN bác bỏ điều khoản này do họ phụ thuộc vào các đối tác như Hoa Kỳ để củng cố trật tự dựa trên luật lệ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Những mốc quan trọng trong nỗ lực của ASEAN nhằm thiết lập COC:
1992: ASEAN ban hành Tuyên bố về Biển Đông, tài liệu đầu tiên đề cập đến hành vi trên đường thủy.
1996: ASEAN đề xuất với CHND Trung Hoa một COC ở Biển Đông.
Tháng 3 năm 2002: Các cuộc đàm phán COC bắt đầu.
Tháng 11 năm 2002: ASEAN và CHND Trung Hoa thống nhất về Tuyên bố ứng xử của Các bên ở Biển Đông, nhằm loại trừ một bộ quy tắc chính thức. Các bên cam kết giải quyết bất đồng một cách hòa bình và tự kiềm chế.
Tháng 1 năm 2013: Philippines đệ đơn kiện CHND Trung Hoa theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển. Manila yêu cầu một trọng tài quốc tế xác định liệu Bắc Kinh có vi phạm quyền lãnh thổ của Philippines ở Biển Đông hay không.
Tháng 9 năm 2013: Các cuộc tham vấn chính thức giữa ASEAN và CHND Trung Hoa về một COC được bắt đầu lại.
2015: Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình nói rằng ông không có ý định quân sự hóa các thực thể hàng hải nhân tạo trong vùng biển tranh chấp.
Tháng 7 năm 2016: Một trọng tài quốc tế vô hiệu hóa các khẳng định chủ quyền của CHND Trung Hoa đối với 90% Biển Đông.
Tháng 11 năm 2016: Hình ảnh vệ tinh cho thấy các hệ thống tên lửa và vũ khí phòng không của Quân giải phóng Nhân dân Trung Quốc trên các thực thể nhân tạo. Đến năm 2023, những hình ảnh như vậy sẽ cho thấy CHND Trung Hoa đã quân sự hóa các thực thể nhân tạo ở quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa đang tranh chấp.
Năm 2017: ASEAN và CHND Trung Hoa công bố “dự thảo khung COC.”
2018: ASEAN và CHND Trung Hoa công bố “Văn bản Dự thảo Đàm phán Duy nhất.” Bộ trưởng Bộ Ngoại giao CHND Trung Hoa vào lúc đó Vương Nghị cam kết rằng COC sẽ được hoàn tất trong vòng ba năm.
2021: Với việc các cuộc đàm phán COC bị đình trệ trong đại dịch COVID-19, CHND Trung Hoa thông qua luật cho phép sử dụng vũ lực chống lại những kẻ vi phạm chủ quyền hàng hải mà Bắc Kinh đã tuyên bố chủ quyền.
Năm 2023: ASEAN và CHND Trung Hoa đồng ý về các hướng dẫn mới để đẩy nhanh các cuộc đàm phán. Antara News của Indonesia đưa tin rằng họ đặt mục tiêu hoàn thành COC trong vòng ba năm.
