Thiết bị COTS Đạt tiêu chuẩn Yêu cầu

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Mặc dù bị vứt bỏ vì bị coi là công nghệ thứ cấp, các thiết bị bán sẵn trên thị trường (commercial off-the-shelf – COTS) như máy bay không người lái trên không và trên biển, điện thoại di động bảo mật và thiết bị GPS đang giúp Ukraine chống lại các cuộc tấn công của Nga và ngày càng thu hút nhiều sự quan tâm của quân đội các nước trên toàn thế giới, bao gồm cả ở khu vực
Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương.

Trong số các loại trang thiết bị vũ khí mà Ukraine sử dụng để chống lại quân xâm lược Nga, có tỷ lệ nhỏ là các thiết bị rẻ tiền, sẵn có, bày bán công khai và có nguồn hàng dồi dào. Chẳng hạn, máy bay không người lái được bán trong các cửa hàng đồ chơi và bán trực tuyến trước khi người Ukraine sử dụng để phát hiện xe tăng và quân đội địch đang hành quân. Một số sản phẩm COTS được kết hợp với các phụ tùng được sản xuất hoặc chế tạo thành vũ khí và các vật dụng chiến tranh khác.

Nga đã phát hiện và chú ý đến việc Ukraine sử dụng các thiết bị COTS. Cả hai nước đều đã triển khai các máy bay không người lái điều khiển từ xa kích thước nhỏ phục vụ tình báo, giám sát và trinh sát cũng như thả bom đạn vào các mục tiêu chính. Trong khi đó, thiết bị GPS thương mại có thể tìm và theo dõi quân địch, bao gồm cả việc xác nhận các lực lượng đối lập đã từng hiện diện tại hiện trường có khả năng xảy ra tội ác chiến tranh. Thiết bị mạng giám sát và thậm chí vô hiệu hóa thiết bị của kẻ thù.

Công nghệ thương mại cũng giúp cải thiện hiệu quả các thiết bị quân sự truyền thống. Ví dụ, có thể sử dụng thông tin tình báo lượm lặt được về vị trí của kẻ thù để nhắm mục tiêu cho các cuộc tấn công tên lửa. Ông Mark Cancian, đại tá Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ đã nghỉ hưu, cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Center for Strategic and International Studies – CSIS), nói với DIỄN ĐÀN: “Cuộc chiến ở Ukraine đã tự sinh ra các giải pháp COTS”. “Các tuyến đầu tương đối ổn định. Mọi người có thời gian thiết lập những thiết bị này và học cách sử dụng”.

Điều quan trọng là cần kết nối bên sử dụng thiết bị COTS dân sự — ví dụ: đơn vị điều hành máy bay không người lái — với đơn vị quân đội có thể khai thác thông tin. “Một chàng trai lái chiếc máy bay trực thăng bốn cánh quạt (quadcopter) vòng quanh và phát hiện hàng dài xe tăng. Nghe có vẻ hay ho và thú vị, nhưng điều này không có ý nghĩa gì về mặt quân sự”, ông Cancian nói.

Việc sử dụng thiết bị COTS không phải là điều mới lạ, đặc biệt là máy bay không người lái. Tổ chức Nhà nước Hồi giáo IS (Islamic State) bắt đầu sử dụng phương tiện bay không người lái (unmanned aerial vehicles – UAV) vào năm 2016 để thả đạn trong khi thực hiện các cuộc tấn công khủng bố, theo báo cáo tháng 1 năm 2022 của Bellingcat, nhóm các nhà nghiên cứu, điều tra viên và nhà báo quốc tế có trụ sở tại Hà Lan. Chiến thuật này cũng được áp dụng ở nhiều nơi khác. Tháng 6 năm 2021, các phần tử khủng bố đã thả hai thiết bị phát nổ nhỏ từ UAV vào một tòa nhà căn cứ không quân Ấn Độ gần biên giới Pakistan. Mặc dù thương tích và thiệt hại khá nhỏ, song vụ việc cho thấy ảnh hưởng bất đối xứng từ các sản phẩm bày bán sẵn. Điều này cũng khiến quân đội các nước trên toàn thế giới thấy được nhu cầu bức thiết phải nghĩ ra các biện pháp trước các ứng dụng biến thể của thiết bị COTS.

Nhiều thập kỷ trước, Hoa Kỳ đã nhận ra tiềm năng quân sự của các thiết bị dân sự được sử dụng rộng rãi. Năm 1994, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ khi đó là ông William Perry đã kêu gọi triển khai các sản phẩm COTS “bất cứ nơi nào và bất cứ khi nào có thể”, phần lớn nhằm giảm thiểu sự chậm trễ cũng như chi phí trong quá trình mua sắm. Kể từ đó, các công ty quốc phòng trên toàn thế giới đã đưa các thuộc tính thiết bị và công nghệ COTS vào vô số sản phẩm, trong đó có máy bay không người lái cấp quân sự. Cuộc chiến ở Ukraine cho người ta cái nhìn sâu sắc về cách hoạt động của các công nghệ này trên chiến trường cùng với thiết bị quân sự truyền thống. Ví dụ, ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương, các đồng minh và đối tác đang tìm kiếm điểm chung để ngăn chặn việc Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cố gắng chiếm Đài Loan tự trị bằng vũ lực.

Các thiết bị COTS có thể hỗ trợ hiệu quả các công nghệ quân sự tiên tiến, tác giả và chuyên gia chính sách quốc phòng Peter Singer chia sẻ với trang web tin tức Vox vào tháng 9 năm 2022.

Việc sử dụng và tiềm năng của các thiết bị COTS
Tại Myanmar, còn được gọi là Miến Điện, một nhóm chống đối đã chỉnh lại máy bay không người lái COTS để chống lại chính quyền quân sự, bên nắm quyền lực sau cuộc đảo chính tháng 2 năm 2021. “Chúng tôi bắt đầu bằng một chiếc máy bay không người lái F11 đơn giản, không thể bay xa”, một binh sĩ phe chống đối nói với tạp chí The Diplomat vào tháng 2 năm 2022. “Nhưng bằng cách thực hành và sửa lại các mô hình khác từ cửa hàng đồ chơi dành cho người dùng nghiệp dư, chúng tôi ngày càng thành thạo hơn trong việc điều khiển các máy bay này”.

Trong khi đó, chính quyền quân sự đã sử dụng các phương tiện bay không người lái quân sự để giám sát, giải tán các cuộc biểu tình và nhắm mục tiêu vào đối thủ bằng tên lửa có laser dẫn đường, tờ The Diplomat đưa tin.

Lực lượng Quốc phòng New Zealand (New Zealand Defence Force) đang tăng cường hệ thống thông tin liên lạc của quốc gia này bằng công nghệ và thiết bị COTS, tạp chí Breaking Defense đưa tin vào tháng 12 năm 2022. “Việc mua các giải pháp COTS có nghĩa là New Zealand hoạt động như người nối gót nhanh chân thay vì người dẫn đầu bằng cách phát triển các hệ thống đắt tiền”, tạp chí Breaking Defense đưa tin.

Nhật Bản đã gửi máy bay không người lái COTS có trang bị máy quay, cùng với mặt nạ và quần áo bảo hộ do quân đội cấp, đến Ukraine, Kyodo News đưa tin vào tháng 4 năm 2022. Bộ Quốc phòng Nhật Bản không phân loại máy bay không người lái là thiết bị quân sự, hãng thông tấn cho biết.

Trong bài phát biểu khai mạc tại Hội nghị chuyên đề của Quân đội tại Adelaide vào tháng 8 năm 2022, Trung tướng Quân đội Úc Simon Stuart đã chào mừng diễn biến đổi mới này. Ông cho biết Quân đội là lực lượng sử dụng hệ thống máy bay không người lái lớn nhất ở Úc, với hơn 400 máy bay đa chức năng COTS trong kho vũ khí. Các lực lượng vũ trang ở Indonesia, Philippines, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan và Việt Nam cũng sử dụng các sản phẩm và công nghệ COTS.

Thiết bị COTS không hiệu quả với tất cả các chiến dịch quân sự. Chẳng hạn, rất ít UAV thương mại có phạm vi hoạt động có thể bao hàm khoảng cách rộng lớn trên các đại dương ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương. Các thiết bị này sẽ hữu ích hơn trong các kịch bản có phạm vi hoạt động tương đối ngắn, ông Cancian đến từ CSIS cho biết. Đài Loan có khả năng sử dụng máy bay không người lái và các thiết bị COTS khác để ngăn chặn xâm lược, còn Philippines có thể triển khai các thiết bị bán sẵn để bảo vệ các đảo ở Biển Đông.

Ông Mike Monnik, Tổng Giám đốc DroneSec, một công ty an ninh mạng có trụ sở tại Melbourne, Úc định nghĩa lợi thế của thiết bị COTS như sau: “Tôi sẽ chỉ cần bước vào cửa hàng là có thể được mua thiết bị”. DroneSec có mạng lưới bản đồ toàn cầu và phần mềm khác được thiết kế để bảo vệ các UAV thân thiện và phòng vệ trước các loại máy bay không người lái độc hại. Ông Monnik cho biết loại công nghệ được sử dụng trong nhiều máy bay không người lái quân sự và an ninh trước đó được phát minh cho việc phục vụ mục đích giải trí và thương mại.

Trung tâm Chính sách Công và Doanh nghiệp Tư (Center for Public Policy and Private Enterprise – CPPPE) của Đại học Maryland định nghĩa thiết bị COTS là “phần mềm hoặc phần cứng được sản xuất thương mại và có sẵn để bán, cho thuê hoặc cấp phép cho công chúng và yêu cầu ít hoặc không có sửa đổi chính phủ duy nhất để đáp ứng nhu cầu của cơ quan mua sắm. Nhờ đặc điểm sẵn hàng, chi phí thấp và rủi ro thấp, chúng ta cần coi các sản phẩm COTS là lựa chọn thay thế cho các sản phẩm sản xuất tại chỗ do chính phủ tài trợ phát triển”.

Công nghệ thay đổi nhanh chóng. Quân đội phải hiểu rằng họ không còn độc quyền về tiến bộ thiết bị chiến tranh, CPPPE nêu trong một bài báo tháng 9 năm 2008. Khẳng định này vẫn còn đúng nhiều năm sau đó. “Trong nhiều trường hợp, việc triển khai giải pháp COTS về cơ bản thay đổi công việc của các nhóm phát triển hệ thống (cả chính phủ và cả nhà thầu) cũng như cách phát triển — dẫn đến tình trạng tự nhiên chống đối đối với việc chấp nhận và sử dụng COTS”, các nhà nghiên cứu Đại học Maryland đã viết.

Bản chất sử dụng một lần của nhiều thiết bị COTS không phù hợp với ưu tiên trong quân sự truyền thống khi các thiết bị đều phải chắc chắn, bền theo thời gian để có thể hoạt động trong nhiều điều kiện chiến đấu, ông Cancian nói. “Bạn có thể mua rất nhiều thiết bị COTS và coi đó là mặt hàng dùng một lần mà bạn sử dụng một hoặc hai lần rồi sau đó vứt đi”, ông nói. “Vì vậy, các thiết bị này rất hấp dẫn đối với các nhóm người dùng không có nhiều tiền”.

Việc tinh chỉnh các thiết bị bán sẵn cho chiến trường có thể giúp quân đội tránh được thủ tục mua sắm rườm rà, có thể mất nhiều năm và cho phép nhanh chóng giải đáp các mối đe dọa. Ngược lại, những người hoài nghi COTS cho rằng cần cân nhắc kỹ các sản phẩm phục vụ mục đích quân sự để đảm bảo đáp ứng các yêu cầu hiện hành và kỳ vọng về hiệu quả. Ngoài ra, các thiết bị được chế tạo theo thông số kỹ thuật dành cho mục đích quân sự có nhiều khả năng vẫn hoạt động bên ngoài tình huống triển khai ban đầu. Người ta còn lo ngại phần mềm thương mại gây ra rủi ro bảo mật khi tinh chỉnh cho mục đích quân sự.

Mặc dù có những hạn chế như vậy, các thiết bị COTS như UAV và điện thoại di động bảo mật có thể dùng cho mục đích quân sự mà chỉ cần qua điều chỉnh nhỏ. Các công nghệ khác, chẳng hạn như hình ảnh vệ tinh và thiết bị mạng, có thể tăng cường sức mạnh cho thiết bị quân sự.

Ở Ukraine, những người đam mê máy bay không người lái trước đây đã từng dùng thiết bị đó để chụp ảnh đám cưới, thụ phấn cho cây trồng hoặc điều khiển thiết bị để đua với nhau vì mục đích thể thao giờ đây đã mạo hiểm sinh mạng để giúp đất nước đẩy lùi quân xâm lược Nga, The Associated Press đưa tin vài tuần sau khi cuộc chiến bắt đầu vào cuối tháng 2 năm 2022. Dân thường theo dõi các đoàn xe quân thù và chuyển thông tin cho các lực lượng Ukraine.

Lợi thế tiềm tàng của thiết bị COTS mang tính chiến lược và tâm lý, ông Monnik nói với DIỄN ĐÀN, lấy ví dụ rằng chỉ cần âm thanh của phương tiện bay không người lái (UAV) trên đầu cũng có khả năng đưa quân đội kẻ thù đến bờ vực.

Các loại thiết bị COTS

Người ta cũng có thể sử dụng các sản phẩm COTS để cung cấp viện trợ nhân đạo, thực hiện nhiệm vụ cứu hộ và giám sát các hoạt động bất hợp pháp như đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không được quản lý. Ngoài UAV, các thiết bị COTS được dùng rộng rãi gồm có:

• Máy bay không người lái hải quân, còn được gọi là tàu mặt nước không người lái đa năng: Ukraine đã hạ thủy tàu không người lái để bảo vệ cảng, thành phố và các tuyến đường vận chuyển thương mại. Con tàu dài 5,5 mét, giống như tàu kayak bọc thép, được sử dụng để giám sát và có thể trang bị chất nổ. Nhiều bộ phận của con tàu kể cả động cơ Sea-Doo, được sản xuất thương mại. Ukraine đã bắt đầu gây quỹ cộng đồng để xây dựng đội tàu. Mỗi tàu có giá khoảng 5,8 tỷ đồng (250.000 đô la Mỹ), chỉ bằng một phần chi phí sản xuất tên lửa chống tàu, tờ The Economist đưa tin vào tháng 12 năm 2022.

• Thiết bị mạng: Máy tính được bán thương mại, thiết bị mô phỏng và công nghệ thông tin khác có thể giúp tăng cường công tác huấn luyện, cho phép giám sát và vô hiệu hóa thiết bị liên lạc của quân thù.

• Công nghệ GPS và radar: Các công nghệ này cho phép quân đội giám sát các vị trí, chuyển động và khả năng của đối phương.

Nỗ lực

Mặc dù thiết bị COTS không thể thay thế hoàn toàn thiết bị phần cứng quân sự truyền thống, nhưng thiết bị COTS đã được chứng minh là thiết bị bổ trợ hữu ích trong nhiều bối cảnh. Ngày càng có nhiều bằng chứng về hiệu quả của các thiết bị này — ở Ukraine, Miến điện và nhiều nơi khác — từ đó, thúc đẩy quân đội các nước sử dụng thiết bị COTS theo một cách hiệu quả.

Thiết bị COTS cực kỳ phù hợp với chiến tranh bất đối xứng, nơi lực lượng được trang bị kém hơn có thể bổ sung các biện pháp chiến đấu truyền thống bằng thiết bị COTS để đánh vào điểm yếu của lực lượng lớn hơn.

“Lợi ích lớn nhất của việc sử dụng thiết bị COTS là chi phí thấp hơn, tính khả dụng cao hơn và thời gian giao hàng nhanh hơn”, tạp chí Military Embedded Systems đưa tin vào tháng 4 năm 2022. “Các công nghệ không phải phục vụ quân sự luôn luôn rẻ hơn và có nhiều lựa chọn nhà cung cấp hơn. Nhưng giả định COTS có chi phí thấp hơn đồng nghĩa với việc COTS có chất lượng thấp hơn đơn giản là không còn đúng nữa, bởi hiện nay độ tin cậy của các cấu phần và hệ thống phục vụ mục đích thương mại đã tăng lên rất nhiều.”