Không gian Chiến lược tại khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương và Trật tự Toàn cầu
Góc nhìn Mới giúp Nâng cao Nhận thức về Lĩnh vực Dưới nước

Tiến sĩ Arnab Das/Sĩ quan chỉ huy (đã về hưu) Hải quân Ấn Độ
Trung tâm quyền lực toàn cầu đã chuyển sang Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Mọi người đều công nhận không gian chiến lược tại khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương là sân khấu chính để các quốc gia tương tác dưới góc độ địa chính trị và địa chiến lược trong thế kỷ 21. Ngày càng có nhiều các quốc gia trên toàn cầu triển khai nguồn lực trong khu vực để đảm bảo sự hiện diện và lợi ích chiến lược của mình tại khu vực. Cùng với Hoa Kỳ, Ấn Độ, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc) và Nga đang trỗi dậy với vai trò là lực lượng chính trong khu vực. Chúng ta phải công nhận tầm quan trọng của lĩnh vực hàng hải trong trật tự toàn cầu đa cực đang hình thành.
Ngày càng có nhiều mối đe dọa gia tăng bên dưới những con sóng đại dương tại khu vực. Đây là khía cạnh nổi bật của không gian chiến lược đang phát triển này khi ngày càng có nhiều quốc gia mua sắm tàu ngầm hiện đại. Các đối tác an ninh trong khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương cần hiểu tại sao nhận thức về lĩnh vực dưới nước (Underwater domain awareness – UDA) lại có ý nghĩa quan trọng và biết cách nâng cao nhận thức về vấn đề này để đáp ứng nhu cầu quốc phòng.
Ví dụ: công nghệ sóng siêu âm được phát triển trong Chiến tranh Lạnh để giám sát dưới nước lại không có hiệu quả ở vùng ven biển duyên hải nhiệt đới như Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Trong trường hợp không có thuật toán tùy chỉnh để xử lý tín hiệu âm thanh, không thể sử dụng thiết bị cứng để lập bản đồ các đặc điểm cụ thể của vùng nước nhiệt đới. Ở vùng biển Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương, hiệu quả sóng siêu âm bị giảm khoảng 60%. Đây là hạn chế nghiêm trọng mà chúng ta cần khắc phục.

Nhận thức về Miền
Những vùng biển khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mang lại cho chúng ta nhiều cơ hội và thách thức. Trong lòng các đại dương này là một kho báu khổng lồ, đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên. Các nền kinh tế đang phát triển tại khu vực thường không thể ưu tiên khoa học và công nghệ (Science & Technology – S&T) cũng như nghiên cứu và phát triển cụ thể tại chỗ (Research & Development – R&D) để xây dựng năng lực và khả năng dài hạn trong lĩnh vực âm thanh. Ngoài ra, nhiều quốc gia đang trỗi dậy thiếu năng lực để khám phá và khai thác giá trị kinh tế từ các đại dương của mình. Sự kết hợp của hai yếu tố này khiến các quốc gia trong khu vực phụ thuộc vào các cường quốc bên ngoài về mặt an ninh chiến lược và thịnh vượng kinh tế, ngoài ra còn khiến các quốc gia đó dễ bị lợi dụng.
Tình hình biến động của khu vực có thể tạo thêm cơ hội cho các cường quốc bên ngoài vì lợi ích mà thao túng các quốc gia trong khu vực. Các chủ thể phi nhà nước hoạt động ở khu vực thường nhận được sự hậu thuẫn của nhà nước. Tình trạng nguy khốn, gây rối và bất đối xứng mà các chủ thể phi nhà nước này gây ra là mối quan ngại lớn cần giải quyết của các lực lượng an ninh, đặc biệt là bằng các phương thức truyền thống. Nhu cầu này làm nâng cao tầm quan trọng của UDA.
Trong quá trình đo lường âm thanh vùng nước nông (shallow water acoustic measurement – SWAM), người ta nhận thấy rằng việc phát triển UDA ở các vùng ven biển duyên hải nhiệt đới rất phức tạp. SWAM là phương pháp đã được kiểm chứng để xây dựng năng lực và khả năng âm thanh ở những vùng nước này. Bước đầu tiên là mô hình hóa và mô phỏng để hiểu được tiếng ồn xung quanh và hành vi của kênh dưới nước.
Trong nhiều thập kỷ qua, Hoa Kỳ luôn dẫn đầu trong nỗ lực nghiên cứu tàu ngầm, SWAM và UDA. Vào ngày 3 tháng 8 năm 1958, USS Nautilus, tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân hoạt động đầu tiên trên thế giới, đã trở thành con tàu đầu tiên hoàn thành việc trung chuyển qua Bắc Cực trong tình trạng lặn hoàn toàn.
Trước đó, Viện Hải dương học Scripps đã tiên phong thực hiện UDA vào năm 1946, được Hải quân Hoa Kỳ ủy quyền, nhằm lập bản đồ loài tôm gõ mõ. Âm thanh của sinh vật này đã được đo ở mức 200 decibel, lớn hơn so với âm thanh của động vật có vú lớn nhất trên Trái Đất là cá voi xanh trong điều kiện tương tự. Các bầy tôm gõ mõ lớn ở một số khu vực đáy biển nhất định có thể làm nhiễu các hoạt động thông tin liên lạc và nghiên cứu dưới nước. Nghiên cứu của Scripps cho thấy loài tôm gõ mõ, tồn tại chủ yếu ở vùng ven biển duyên hải nhiệt đới, có kiểu phát âm thanh độc đáo có thể lấn át âm thanh của tàu ngầm hạt nhân bằng các tần số song trùng được sử dụng để điều hướng và giám sát bằng sóng siêu âm.
Năm 1988, có bằng chứng xảy ra sự cố như vậy trong cuộc tập trận đầu tiên của tàu ngầm hạt nhân ngoài khơi Visakhapatnam, Ấn Độ. Khi tàu ngầm lặn xuống, toàn bộ màn hình sóng siêu âm đều trống không, mặc dù thủy thủ đoàn đã cố gắng kích hoạt lại hệ thống truyền dẫn thông tin để giải quyết tình trạng này. Người ta có đầy đủ lý do để quy kết nguyên nhân của vấn đề này là loài tôm gõ mõ. Trong bối cảnh tàu ngầm ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương ngày càng trở nên phổ biến, chúng ta cần xem xét nghiêm túc khía cạnh này của UDA.
Một Chặng đường Phía trước
Cần thực hiện thêm nhiều nghiên cứu để lên kế hoạch triển khai tàu ngầm một cách thích hợp. Tiếp đó, chúng ta cần lập bản đồ môi trường sống rồi lập bản đồ âm thanh. Có 14 phân loài tôm gõ mõ ở các vùng biển xung quanh tiểu lục địa Ấn Độ; mỗi loài có kiểu phát âm thanh riêng và nhiều biến thể trong hệ sinh thái và vòng đời của chúng. Như vậy, cần thực hiện R&D cực kỳ cụ thể theo địa điểm, đưa ra các kết luận được kiểm tra nhiều lần tại thực địa.
Năm 2000, một nghiên cứu về SWAM trong thời gian ba năm có tên Thí nghiệm Âm thanh Quốc tế Biển Châu Á (Asian Seas International Acoustics Experiment – ASIAEX) được phát động ở các vùng biển thuộc Biển Đông và Biển Hoa Đông. Cộng đồng chiến lược hàng hải nhận ra rằng Trung Quốc đã phát triển được khả năng hàng hải quan trọng và rằng UDA có ý nghĩa rất quan trọng để giúp các lực lượng làm quen với quá trình triển khai sau này. ASIAMEX do Văn phòng Nghiên cứu Hải quân Hoa Kỳ tài trợ, bao gồm sáu trường đại học Hoa Kỳ, dẫn đầu là Đại học Washington, phát triển các mô hình và xác định các địa điểm xác nhận thử nghiệm trong giai đoạn đầu. Trong giai đoạn thứ hai, gần 20 tổ chức từ Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan, Hoa Kỳ v.v. đã thu thập dữ liệu thực địa. Trung Quốc nhận thức được mối quan tâm của Hoa Kỳ nhưng vẫn tham gia để tiếp tục sáng kiến UDA của riêng mình.
Xây dựng Khuôn khổ về UDA
Các quốc gia đồng minh và các bên cần hiểu trật tự toàn cầu đương đại trong từng bối cảnh cụ thể dựa trên các sự kiện gần đây trước khi có thể hiểu được hết mối tương quan của khuôn khổ về UDA với nỗ lực tiến lên phía trước.
Hội nghị thượng đỉnh Đối thoại An ninh Bốn bên (Quadrilateral Security Dialogue Summit – Bộ Tứ) tại Tokyo vào ngày 24 tháng 5 năm 2022, đã giúp các nhà lãnh đạo Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và Hoa Kỳ có cơ hội ngồi lại với nhau trong bối cảnh cộng đồng quốc tế đang trải qua tình hình xáo trộn lớn trên nhiều lĩnh vực. Tác động ở nhiều tầng nấc của đại dịch rồi đến cuộc xâm lược của Nga vào Ukraina, đã góp phần gây ra các cuộc khủng hoảng chưa từng có đối với các động lực kinh tế toàn cầu. Hội nghị thượng đỉnh của nhóm Bộ Tứ diễn ra cùng lúc với cuộc họp của Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Thụy Sĩ, nơi các nhà lãnh đạo toàn cầu khác gặp gỡ để thảo luận về chủ đề “Lịch sử trong Thời điểm Bước ngoặt: Chính sách của các Chính phủ và Chiến lược Kinh doanh” (History at a Turning Point: Government Policies and Business Strategies).
Hội nghị thượng đỉnh của nhóm Bộ Tứ đã đưa ra hai thông báo quan trọng ủng hộ khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở. Thứ nhất, quan hệ đối tác nhằm nâng cao nhận thức về lĩnh vực hàng hải (maritime domain awareness – MDA) sẽ cung cấp cho các quốc gia trong khu vực một luồng dữ liệu mới từ các vệ tinh thương mại. Thứ hai, Bộ tứ đã giới thiệu Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương (IPEF) vì sự thịnh vượng, một nhóm kinh tế gồm 12 quốc gia do Hoa Kỳ lãnh đạo. Các quốc gia này chiếm 40% tổng sản phẩm quốc nội của toàn thế giới. Khuôn khổ kinh tế chủ yếu dựa trên bốn trụ cột: thương mại, khả năng phục hồi chuỗi cung ứng, năng lượng sạch và khử carbon, ngoài thuế và các biện pháp chống tham nhũng. Tuyên bố chung cho biết khuôn khổ IPEF nhằm mục đích “thúc đẩy khả năng phục hồi, tính bền vững, tính toàn diện, tăng trưởng kinh tế, sự công bằng và khả năng cạnh tranh” ở các nền kinh tế này.
Nhiều người coi thông báo về MDA lần này là nội dung bổ sung lớn cho chương trình nghị sự và là sáng kiến hứa hẹn nhất của nhóm Bộ Tứ từ trước đến nay. Đặc biệt, thông báo này đáp ứng mong muốn của hầu hết các đối tác khu vực về việc Bộ Tứ cung cấp hàng hóa công cộng và giải quyết nhu cầu của các quốc gia nhỏ hơn trong không gian chiến lược Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương. Nếu Bộ Tứ có thể thực hiện quan hệ đối tác MDA đúng cách, thì đây sẽ là yếu tố làm thay đổi cuộc chơi cho toàn khu vực và mang lại giá trị thực sự cho tất cả các quốc gia.

Theo dõi Những Cải tiến
Các hệ thống để giám sát các hoạt động hàng hải cũ bao gồm radar ven biển, tuần tra trên không và trên mặt đất. Sự ra đời của hệ thống nhận dạng tự động (automatic identification system – AIS) trong thời gian gần đây giúp giám sát lưu lượng vận chuyển hàng hoá lớn hơn trong vùng biển quốc tế và bắt buộc các tàu đánh cá được cấp phép sử dụng hệ thống giám sát tàu (vessel monitoring system – VMS) ở một số quốc gia cho phép theo dõi vị trí, tiến trình và tốc độ chuyển tiếp đến các tàu và trạm tiếp nhận gần đó, cả trên bờ và trong không gian bằng dữ liệu nhận dạng.
Tuy nhiên, phạm vi phủ sóng của AIS và VMS không toàn diện, vì trên nhiều khu vực đại dương, khung pháp lý vẫn chưa bắt buộc cài đặt các hệ thống này. Ngoài ra, các chủ thể tham gia vào hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp và các hoạt động bất hợp pháp khác nỗ lực ngăn cản việc triển khai các hệ thống trên. Do đó, các cơ quan thực thi pháp luật hàng hải phải dựa vào các hệ thống radar ven biển, tuần tra trên không và trên mặt đất mặc dù các hệ thống này có phạm vi hạn chế. Các thiết bị tiếp sóng AIS và VMS trên mặt đất truyền thống cũng bị hạn chế như vậy. Số lượng các hệ thống radar ven biển và AIS/VMS trên mặt đất không đủ khi so sánh với quy mô của các hoạt động bất hợp pháp ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương.
AIS/VMS chạy trên vệ tinh là lựa chọn tốt để có thể phủ sóng hết các khu vực đại dương rộng lớn nhưng hiện chưa được triển khai rộng rãi. Các hệ thống vệ tinh có thiết bị cảm biến radar với khẩu độ điện quang và tổng hợp để chụp ảnh bề mặt Trái đất. Việc chuyển từ các vệ tinh lớn trong quỹ đạo địa tĩnh sang các chòm sao của các vệ tinh nhỏ trong quỹ đạo Trái đất thấp đã cắt giảm chi phí dữ liệu vệ tinh. Tuy nhiên, quy mô của dữ liệu viễn thám, chạy trên không gian cần thiết để giám sát liên tục vùng đặc quyền kinh tế vẫn còn quá đắt đỏ đối với các quốc gia đang phát triển ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương.
Các vệ tinh chụp ảnh đòi hỏi phải có sự đánh đổi giữa độ phân giải và khẩu độ: Tần số thấp hơn cho ảnh chụp có phạm vi rộng hơn nhưng có độ phân giải kém hơn và ngược lại. Do đó, cần có một hệ thống kết hợp để đảm bảo các thiết bị cảm biến hoặc radar điện quang có độ phân giải thấp phủ sóng các khu vực rộng, trong khi máy ảnh chụp ảnh có độ phân giải cao phủ sóng các khu vực có diện tích nhỏ hơn.
Về mặt phân tích, công nghệ tự động hóa và học máy có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xác định các hành vi đáng ngờ theo thời gian thực từ những nguồn dữ liệu đa dạng. Thách thức của vấn đề này bao gồm khung pháp lý không đồng đều giữa các quốc gia, hạn chế về năng lực và khả năng, mối quan ngại về quyền riêng tư dữ liệu, không có quá trình hợp tác liền mạch giữa các khu vực và thiếu R&D cụ thể cho từng địa điểm.
HawkEye360 có trụ sở tại Hoa Kỳ là đơn vị khai thác thương mại hàng đầu. Thành viên nhóm Bộ Tứ có kế hoạch mua và chia sẻ dữ liệu của mình với các đối tác trên khắp khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương. Bộ Tứ cũng sẽ tạo điều kiện xử lý dữ liệu và chia sẻ theo thời gian thực thông qua các kênh hiện có.
Các cơ sở phân tích dữ liệu hiện đang hoạt động ở khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương bao gồm:
- Nền tảng SeaVision của Hải quân Hoa Kỳ
- Trung tâm Hợp nhất Thông tin Ấn Độ Dương của Ấn Độ
- Trung tâm Hợp nhất Thông tin có trụ sở tại Singapore
- Trung tâm Hợp nhất Thái Bình Dương do Úc tài trợ
tại Vanuatu
Trung tâm Giám sát nghề Cá thuộc Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương ở Quần đảo Solomon.
Dữ liệu chất lượng cao sẵn có cho các trung tâm trên sẽ giúp tăng cường đáng kể sáng kiến MDA của khu vực.
Hiệp ước an ninh được ký kết giữa Úc, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ vào tháng 9 năm 2021 sẽ hỗ trợ Canberra mua sắm các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, được trang bị các loại vũ khí thông thường, cũng như thúc đẩy hợp tác về các công nghệ tiên tiến, bao gồm cả khả năng dưới biển. Hạm đội tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân đòi hỏi UDA ở quy mô rất lớn, khiến việc thực hiện SWAM quy mô lớn trở nên hết sức cần thiết cho Úc, Vương Quốc Anh và Hoa Kỳ.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã thực hiện nhiều chuyến nghiên cứu ở khu vực Ấn Độ Dương để tăng cường UDA. Con số này nhiều hơn cả Pháp, Ấn Độ và Hoa Kỳ cộng lại. Kể từ năm 2019, các tàu Trung Quốc đã thực hiện hàng chục nhiệm vụ khảo sát vùng biển sâu ở Vịnh Bengal, Biển Ả Rập và vùng biển phía tây Indonesia, được coi là khu vực hoạt động tàu ngầm quan trọng đối với Úc và Ấn Độ.
Trung tâm Nghiên cứu Hàng hải ở Pune, Ấn Độ, hợp tác với Công ty Nir Dhwani Technology Pvt. Ltd. để đề xuất một khuôn khổ UDA nhằm khuyến khích việc tập hợp các nguồn lực và nỗ lực phối hợp từ các bên liên quan trong lĩnh vực an ninh hàng hải, nền kinh tế biển xanh, quản lý môi trường và thiên tai cũng như các cộng đồng khoa học và công nghệ. Ngay cả các quốc gia có khuynh hướng địa chính trị đa dạng cũng có thể hợp tác về các vấn đề quản lý môi trường và thiên tai, khuyến khích triển khai cấp độ S&T cao hơn trong nhiều ứng dụng. (Xem hình ở trên.)
Tuy nhiên, ở vùng ven biển duyên hải nhiệt đới tại khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương, yêu cầu cốt lõi sẽ vẫn là xây dựng năng lực và khả năng âm thanh. Trong trường hợp không có hệ thống sóng siêu âm hiệu quả thì sẽ không có giải pháp khả thi. Với động lực phù hợp, khuôn khổ UDT nêu trên có thể giúp giải quyết nhiều thách thức toàn cầu.
Trật tự toàn cầu đòi hỏi điều hướng liền mạch giữa an ninh và tăng trưởng. Những thách thức và cơ hội của các vùng ven biển duyên hải nhiệt đới tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương có thể được giải đáp một cách toàn diện bằng cách thực hiện khuôn khổ UDA. Các diễn đàn như, Hiệp hội Vành đai Ấn Độ Dương và Bộ Tứ, cũng như các diễn đàn khác cần đặt việc ưu tiên và thể chế hóa khuôn khổ UDA trong chương trình nghị sự của mình.