Những con tàu cũ kỹ, lén lút vận chuyển dầu “bẩn”

Nhân viên DIỄN ĐÀN

Vụ nổ dẫn đến nhiều thương vong trên con tàu chở dầu Pablo đã làm “cháy nhà ra mặt chuột”: có một “hạm đội đen” với số lượng ngày càng tăng, gồm các con tàu cũ kỹ vận chuyển dầu thô và các sản phẩm tinh chế như dầu diesel và nhiên liệu máy bay. Hạm đội gồm hơn 600 con tàu, đa số đã qua thời kỳ hoàng kim và bước vào giai đoạn muộn trong vòng đời sử dụng. Những con tàu đầu tiên trong số này bắt đầu chở dầu khi các quốc gia phương Tây cấm hoặc hạn chế nhập khẩu dầu từ Iran, Venezuela rồi gần đây nhất là Nga sau khi Nga tấn công Ukraina.

Trở lại vụ nổ tàu Pablo, ba thành viên thủy thủ đoàn mất tích và được cho là đã chết, 25 thành viên khác đã được cứu sau khi con tàu, được đăng ký tại quốc gia châu Phi Gabon, phát nổ và bốc cháy ở Biển Đông, cách đảo Pulau Tinggi của Malaysia 40 hải lý (75 km), vào ngày 1 tháng 5 năm 2023. Hiện chưa rõ nguyên nhân gây ra vụ nổ đã thiêu rụi phần lớn boong tàu. Người ta chưa tìm thấy doanh nghiệp sở hữu công ty của con tàu, có đăng ký kinh doanh tại Quần đảo Marshall. Cũng không có hồ sơ bảo hiểm để có chi phí chi trả việc trục vớt con tàu. (Ảnh: Boong tàu Pablo còn trơ trụi sau khi phát nổ và bốc cháy ở Biển Đông vào đầu tháng 5 năm 2023.)

Nhà chức trách và ngành vận tải đường biển đã lo ngại những sự cố như vậy kể từ khi hạm đội đen hình thành để vận chuyển dầu chịu lệnh trừng phạt, tình hình tăng lên đáng kể sau khi Liên minh Châu Âu, các quốc gia công nghiệp G7 và Úc áp đặt giới hạn giá và lệnh cấm nhập khẩu đối với sản phẩm dầu thô và dầu tinh chế của Nga. May mắn là khi xảy ra vụ nổ, con tàu Pablo gần như đang trống, sau khi đã dỡ hàng tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc). Nếu không, trong tình huống chở tải trọng tối đa là khoảng 700.000 thùng dầu thô thì vụ tai nạn sẽ tồi tệ hơn nhiều, tờ The Strait Times ở Singapore đưa tin vào đầu tháng 5. Theo trang web Splash 247 có trụ sở tại Singapore, dầu dạt vào bờ biển Indonesia có khả năng chính là các thùng nhiên liệu bị vỡ trên tàu Pablo.

Hầu hết dầu chịu lệnh trừng phạt của các quốc gia phương Tây được chuyên chở đến Ấn Độ và Trung Quốc. FreightWaves, cơ quan giám sát vận chuyển toàn cầu, cho hay. Nga không có đủ tàu để vận chuyển dầu với quãng đường siêu trường sau khi châu Âu áp đặt các lệnh trừng phạt, vì vậy, Nga bắt đầu sử dụng các con tàu trong hạm đội đen để vận chuyển, cạnh tranh trực tiếp với Iran và Venezuela. Biệt danh trên xuất phát từ thực tế là những con tàu mờ ám này cố tình tắt các bộ tiếp sóng trong hệ thống nhận dạng tự động (automatic identification system – AIS) để tránh bị phát hiện, hãng tin tức vận chuyển TradeWinds báo cáo vào cuối tháng 1 năm 2023. Các con tàu này thường cũng sẽ đổi tên và đăng ký tại các quốc gia nổi tiếng có quy định lỏng lẻo, TradeWinds cho biết.

Trong khi hầu hết các tàu chở dầu trên biển hiện nay có tuổi đời khoảng 15 năm, nhiều tàu trong hạm đội đen đã có tuổi đời cao hơn nhiều. Ví dụ như tàu Pablo đã được đóng vào năm 1997. Hầu như các con tàu này không được kiểm tra an toàn định kỳ.

“Đây là các con tàu cũ kỹ nhiều khả năng không được duy tu, bảo dưỡng theo tiêu chuẩn đáng ra phải có”, ông Richard Matthews, trưởng bộ phận nghiên cứu tại E.A. Gibson Shipbrokers, chia sẻ với CNN vào đầu tháng 3 năm 2023. “Khả năng xảy ra sự cố tràn dầu hoặc tai nạn lớn đang trở nên nghiêm trọng hơn từng ngày khi đội tàu này phát triển”.

Tàu Pablo mang đặc điểm của một con tàu trong hạm đội đen. “Nhiều lần thay đổi cờ, lớp, đăng ký chủ sở hữu và thay đổi tên là những tín hiệu cảnh báo rõ ràng với mọi cơ quan quản lý hoặc nhà cung cấp dịch vụ hàng hải rằng thương vong chỉ là vấn đề thời gian”, nguồn tin tức vận chuyển Lloyd’s List đưa tin vào đầu tháng 5 năm 2023.

Các con tàu chở dầu cũ kỹ gây ô nhiễm nhiều hơn và vận hành kém an toàn hơn, FreightWaves đưa tin. Nhiều con tàu cũ trước đây đã được tháo rời để lấy phế liệu và được thay thế bằng các tàu mới hơn, hiệu quả hơn. Hạm đội đen, còn được gọi là hạm đội mờ ám, “có thể được xem như là đống rác mới”, ông Svein Moxnes Harfjeld, Giám đốc Điều hành DHT Holdings, công ty tàu chở dầu, phát biểu với FreightWaves vào đầu tháng 2 năm 2023. “Tôi tự hỏi điều gì sẽ xảy ra nếu đột nhiên một con tàu chở dầu lớn chở theo 2 triệu thùng (gặp tai nạn) gần nơi người dân sinh sống, ở eo biển Singapore, bờ biển Tây Ấn Độ hoặc giữa Vịnh Ả Rập”, ông Harfjeld nói.

Các biện pháp trừng phạt cho phép các công ty phương Tây cung cấp các sản phẩm dầu khí của Nga và các sản phẩm dầu hạn chế khác kèm bảo hiểm, nếu tuân thủ hạn mức giá của liên minh do các quốc gia G-7 dẫn dắt. Với những hạn chế như vậy, các lô hàng dầu mỏ toàn cầu đi theo một trong hai con đường, ông Matthews phát biểu với CNN: “Có đội tàu không thực hiện bất kỳ hoạt động kinh doanh nào với Nga và có đội tàu gần như chỉ thực hiện hoạt động kinh doanh với Nga”.

Khi nhu cầu dầu mỏ toàn cầu tăng cao — ví dụ: Trung Quốc cần các nguồn năng lượng để khởi động ngành sản xuất khổng lồ của quốc gia này sau nhiều năm hạn chế vì COVID-19 — có khả năng hạm đội đen sẽ tiếp tục nối đuôi nhau ngược xuôi trên biển. Tổng số tàu trong đội tàu này chiếm khoảng 10% tàu chở dầu lớn trên toàn cầu. Tuy nhiên, tỷ lệ này đang tăng lên, CNN đưa tin.

Trong khi đó, hình ảnh vệ tinh và sóng vô tuyến giống như sonar cho thấy các con tàu di chuyển vào và ra khỏi điểm cuối mễ cốc Avlita tại thành phố Sevastopol ở Crimea, Ukraina, bất chấp các lệnh trừng phạt quốc tế, mạng lưới báo chí điều tra mang tên Bellingcat đưa tin vào giữa tháng 5 năm 2023. Các con tàu dường như tắt bộ tiếp sóng AIS trước khi vào cảng tại Biển Đen. Theo báo cáo của Bellingcat, sau khi tàu khởi hành, quá trình chuyển hàng hóa từ tàu này sang tàu khác khiến việc theo dõi nguồn gốc của tàu lại càng trở nên khó khăn hơn.

NGUỒN HÌNH ẢNH: CƠ QUAN THỰC THI PHÁP LUẬT HÀNG HẢI MALAYSIA